3 yaş öfke nöbeti bebeklerde sık rastlanan bir durumdur. Çocuğun kendini ifade etmeye başladığı dönemde öfke patlaması da son bulur. Çocuk artık öfke kontrolü yapabiliyor hale gelir.
Öfke, çocuğun isteklerinin engellenmesi veya anlaşılmadığını düşünmesi sonucu ortaya çıkan olumsuz tepkilerdir. Bebeklik çağında beslenme, temizlik, uyku gibi temel ihtiyaçlarının zamanında karşılanmaması bebekte ağlama çırpınma gibi öfke nöbetleri oluşturur.
Anne babalar için en sıkıcı anlardan biri çocuğun başkalarının yanında öfkesini çığlık atarak, bağırarak, oyuncaklarını fırlatarak gösterdikleri anlardır. Ara sıra yaşanan öfke nöbetleri, 1-4 yaş arası çocuklarda normaldir. Çocuk, zamanla kendini ifade etmeye başladığında davranışlarını da kontrol etmeye alışacaktır.
Çocuklarda bu öfke nöbetlerinin görülmemesi için, onlardan gerçekçi olmayan beklentilerde bulunmaktan kaçınmak gerekir. Çocuk kontrolünü kaybedip çok öfkeli davrandığında görmezlikten gelerek uygun olmayan davranışı pekiştirmemiş oluruz. Ortamdan uzaklaşmak yapılabilecek en doğru davranışlardan biridir. Bu çocuğa kendisini kontrol etme fırsatı tanır.
Çocuğun kendisine model aldığı yetişkinler olaylar karşısında öfkeli, yıkıcı, abartılı davranışlar sergilerse çoğu kez çocuklar da benzer davranışlar gösterirler. Anne-babalar çok sabırlı, tutarlı olmalı, baskılı, aşırı kuralcı olmamalıdır. Eğer, çocukla aile arasında sevgi ve disiplin ilişkisi dengede ise ve tüm aile bireyleri konulan kuralları tutarlı bir şekilde uygulayabiliyor ise çocuk önüne konulan engelleri kabullenecek ve öfke nöbetlerinin uygun bir yol olmadığını anlayacaktır. Hem çocuk hem anne-baba, öfkeye neden olan faktörler hakkında, sakinleştikten sonra konuşmalı, çocuğun temel ihtiyaçları, zamanında ve yeterli karşılanmalıdır. Çocuk anlaşmazlıklarını öfkelenmeden çözdüğünde ödüllendirilmelidir.
3 Yaş Öfke Nöbeti Nedenleri
Anne babaların en çaresiz kaldıkları dönemlerden biri de çocuklarının öfkeleri ile başa çıkamadıkları zamanlardır. İstediği yapılmayan her çocuk, bağırma, ısırma, vurma ve kendini yere atma yöntemlerine başvurabilir; çünkü hiçbir çocuk “hayır” cevabını sevmez. Hatta bu, onun öfkesini daha da artırabilmektedir. Bu durumda “çivi çiviyi söker” deyip aynı ölçüde çocuğa tepki göstermek ise yapılan en büyük yanlıştır.
- Öfkelenen çocuğu sakinleştirmek için isteğinin hemen yerine getirilmesi
- Kardeşler arası kıskançlıklar ve bu durumun tetiklenmesi
- Anne baba arasındaki geçimsizlik, şiddet, dayak olaylarının yaşanması
- Çocuğun ihmal edilmesi, isteklerinin zamanında karşılanmaması
- Açlık, uykusuzluk, yorgunluk, gerilim olması
- Anne babanın eğitim tarzının çocuğun gelişimine ortam hazırlamayan, engelleyici nitelik taşıması
- Çocuğun eğitiminde anne baba, bakıcı, büyükanne büyükbaba arasında tutarlı ve dengeli bir fikir birliği olmaması
- Özellikle bebeklik döneminde anne-bebek arasında güvenli ve sevgi dolu bir bağın oluşmaması
- Anne babanın öfkeli davranışlara sahip olması
- Çocuğun bir birey olarak kabul edilip, duygularını ifade etmesine izin verilmemesi
- Çocukla alay edilmesi, çocuğun tehdit edilmesi, küçümsenmesi, azarlanması
- Öfke, şiddet içeren çizgi filmler, çocuğun öfkeyi normal bir davranışmış gibi algılanmasına neden olması
- Çocukların büyüklerle beraber dizileri izleyip şiddet ve öfkeyi, yüksek sesle konuşmaları, bağırıp çağırmayı, insanlar arasındaki saygısız, nezaketsiz, anlayışsız, hoşgörüsüz iletişime tanıklık etmesi; dayağı, küfrü, kötü muameleyi görerek, modelleyerek öğrenmesi (çocuğun günde yarım saatten fazla televizyon izlemesi)
- Özellikle 0-6 yaşta anne baba ölümleri; sevdiklerinden ayrılma; mekân, bakıcı, arkadaş, okul değiştirmesi
- Aşırı koruyucu ailelerde bu ilginin azaltılması
- Çocuğa baskı yapılması, korkutma ve dayatmalar.
3 Yaş Öfke Kontrolü
3 yaş öfke nöbeti geçiren bir bebek için öfke kontrolü mümkün mü? Uz. Psk. Özge Merve Türk şu bilgileri veriyor.
Dikkat Çekmeye Çalışır
Üzüntü, korku, şaşırma, sevinme gibi temel bir duygu olan öfke, spontan ve doğal olarak yüzde kızarma, kalbin çarpması ve küçük çocuklarda ağlama krizlerine varan tepkiler olarak ortaya çıkabilmektedir. Bebek, doğumundan sonraki dönemde ihtiyaçlarının ağlama ile giderildiğini ve çevreyi harekete geçirebildiğini yavaş yavaş öğrenir. İhtiyaçları giderilmediğinde hayal kırıklığı ile tanışır ve tek çaresinin ağlamak olduğunun farkına varmaktadır. Bir yaşından itibaren çocuklar büyüdükçe öfkelenme ve bunu gösterme davranışına başlamaktadır. Öfkeli davranışlar genellikle yapmak istediğini yapamama, istemediği bir şeyi yapma, çok yorulma, acıkma, kendini ifade edememe ve ebeveynlerin dikkatini çekmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir.
Kriz Anını Kontrol Etmek Gerekir
Çocuklarda davranışlar bu dönemde ben merkezli ve dürtüsel olmaktadır. Çocuklar davranışlarını engellemek istemezler ve bunun karşısında da onu yönlendirmeye çalışan ebeveynler ile zıtlaşmaktadırlar. İşte tam da bu noktada kriz başlamaktadır. Bu noktada çocuk bağırabilir, ısırabilir, vurabilir ve kendini yere atabilmektedir.
2-3 Yaş En Kritik Dönem
İki yaş dönemi çoğunlukla “korkunç iki yaş (terrible two)” olarak adlandırılmaktadır. Çocuk bu yaşta yürümeye ve konuşmaya başlar, çevre üzerinde hâkimiyeti artar. Kendini dünyanın merkezindeymiş gibi hisseden çocuk, yapmak istediğinin engellenmesinden hoşlanmaz ve ‘hayır’lar başlamaktadır. Karşılıklı gerginlik arttıkça çocukta tutturmalar, negatif tavırlar öfke krizlerine dönüşebilmektedir.
Öfkeye Öfkeyle Karşılık Vermeyin
Çocuğun öfkeli tutumlarına karşılıklı tepki vermek onun gerginliğini daha da artırmaktadır. Sakin kalmalı ve kriz anı geçince çocukla konuşarak durumu değerlendirerek duyguların dışa vurulmasını sağlamak her iki tarafı da rahatlatacaktır. Herhangi bir vurma davranışında çocuğu sadece tutmak ve onunla göz kontağı kurarak bunu bir daha yapmaması söylemek doğru olacaktır.
Göz Kontağı Kurun
Çocuğa vurmanın bir sınırsızlık göstergesi olduğu düşünüldüğünde anne-baba-çocuk çerçevesinde ebeveynin konumu vurgulanarak sınırların çizilmesi gerekmektedir. Çocuğu odaya kapatarak cezalandırmak gibi öfkeyi artırıcı ve anlamsız davranışlardan uzak durmak gerekir. Çünkü çocuğa öfkeli şekilde davranmak onun da aynı şekilde davranmasına model oluşturmaktadır.
Krizi Önlemek İçin Doğru Cümleler Seçin
İstediğini yaptırmak için öfkelenen çocuğun bu davranışlarına son vermek isteyen ebeveynler çocukların isteğini anında yerine getirme davranışını seçebiliyorlar. Hızlı bir çözümmüş gibi görünse de aslında bu durum çocuğun öfkelenmek ve istediğinin olması arasında ilişki kurmasını ve bu davranışını pekiştirmesini sağlamaktadır. Yapılması gereken davranışlarda net olmaktır. Örneğin yatma saati gelmiş ise ‘Yatağa gitmek ister misin?’ gibi açık uçlu bir soru yerine “Yatağa gitme saati’ demek ve krizleri önlemekte daha faydalı olacaktır.
Oyun Terapisi İşe Yarayabilir
Sorun çözülmez ise ilerleyen yaşlarda dikkat eksikliği, hiperaktivite, kaygı, depresyon gibi psikiyatrik tabloların da eşlik ettiği öfke kontrol sorunları yaşanabilmektedir. Bu tür durumlarda ailelerin danışmanlık hizmeti alması yararı olacaktır. Oyun terapisi teknikleri ile uygulanan psikoterapi süreci bu konuda faydalı yöntemler arasında yer almaktadır.
Öfke Nöbeti Geçiren Çocuğa Nasıl Davranılmalı?
3 yaş öfke nöbeti geçiren bir bebeğe nasıl davranmak gerekir?
Öncelikle çocuğun yürümesiyle başlayan 1,5-4 yaş arası çocuklarda öfkenin ve inatçılığın doğal gelişim gereği kabul edilmelidir. Önemli olan bu doğal süreci pekiştirmeden doğru davranış tarzıyla atlatabilmek. Çocuklar öfke nöbetleri geçirirken hiçbir şey yokmuş gibi yapılan işe devam edebilmek. Öfkeyi değersizleştirebilmek, bunu sadece sözle değil, beden diliyle de hiç etkilenilmediğini çocuğa hissettirebilmek ve dolayısıyla öfkeyi isteklerini elde etmenin bir yöntemi gibi algılamasını engellemek.
Öfke nöbeti sırasında çocuk, çok kötüleşmeden dikkatini dağıtmaya çalışmak. Öfkelenen çocuğa, öfkelenmediği zaman onunla ilgileneceğini söylemek. Öfkelenen çocuğa kızmak yerine, çocuk uyumlu davranış gösterdiğinde beğendiğimizi onayladığımızı göstermek. Çocuğun öfkelenmesine kızmak yerine izin vermek ama kırılacak eşyaları kırıp dökmesini engellemek. Çocuğun ihtiyaçlarını vaktinde karşılayarak öfke krizleri yaratacak ortamlar hazırlamamak. Şiddet uygulayarak, kavga ederek öfke kontrolünde çocuğa rol model olmamak.
2 yaşına kadar çocukların televizyon izlemesini engellemek. 2 yaşından sonra ancak gelişimine olumlu katkılar sağlayacak kısa süreli günde bir tek çizgi film izlemelerine izin vermek. Çocukları öfke, şiddet içeren filmlerden ve çizgi filmlerden uzak tutmak. Çocuklarda kaygı, korku, güvensizlik uyandıran ortamlar yaratmamak; anne baba geçimsizliklerine, anne babayla aynı odayı paylaşan çocukların mahrem davranışlara tanıklık etmesine izin vermemek. Çocukta stres, sıkıntı varsa bunu doğuran nedenleri yok etmek. Çocukların streslerini atıp enerjilerini harcayabilmeleri için parklarda, bahçelerde, açık havada zaman geçirmelerine, oyunlar oynamalarına, izin vermek.
Kaynak:
- 0-72 Ay Sosyal ve Duygusal Gelişim – MEGEP