Baskıcı aile nedir? Aile baskısı çocuğu nasıl etkiler? Baskıcı ebeveynlik özellikleri nelerdir? Baskıcı ebeveyn alışkanlıkları nasıl değiştirilir? İşte cevaplar.
Çocuklarınızı nasıl yetiştirdiğiniz son derece kişisel durumdur. Çevrenizdeki dünyadan, aile yapınızdan, belirli koşullardan, değerlerden ve çok daha fazlasından etkilenir. Ancak birçok ebeveyn, çocukları için doğru kararlar alıp almadıkları konusunda endişelenir. Bu konuda kafaları karışıktır. “Ebeveynliğim uzun vadede onları nasıl etkileyecek?” Bu soru genellikle dört ana ebeveynlik tarzının devreye girdiği an ortaya çıkar.
Dört ana ebeveynlik stili, çocuk yetiştirme kararlarını nasıl değerlendirdiğimiz ve tanımladığımız hakkında bir çerçeve oluşturur. Ancak bu tarzlar durağan değildir. Sadece bir ebeveynlik stili uyguluyor olmazsınız. Çoğu zaman diğerlerinin davranışlarını sergilerken bir “tip”e düşebilirsiniz. Kültürel normlar, bu ebeveynlik tarzlarının sergilenmesinde önemli bir rol oynayabilir. Burada nüanslar sözkonusudur.
Farkında olunması gereken bir ebeveynlik tarzı baskıcı ebeveynliktir. Çünkü bu ebeveynlik biçimi, kendisini en başarılı olarak gösterme eğilimindedir. Ama öyle mi? İşte bilmeniz gerekenler.
Baskıcı Ebeveynlik Nedir?
Otoriter ebeveynlik, bazen disiplinci ebeveynlik olarak da adlandırılır. Bu tip ebeveyenlik kontrol ihtiyacı, katı sınırlar ve çocuklar için yüksek beklentilerle tanımlanır. Baskıcı aile evi bir otorite gibi yönetir. Kurallar koyar, sınırar çizer, kontrol ondadır.
Baskıcı ebeveynin yüksek talepleri vardır. Ancak sorun bu değil; sorun, düşük duyarlılıktır. Çocuğa belli sınırlar koymak çoğu zaman kötü değildir. Diğer yandan çocuktan beklentiyi yüksek tutmanın da onun potansiyelini açığa çıkarıcı bir etkisi olabilir. Bunlar sorun olmayabilir. Fakat sorun, bazı ebeveynlerin çocuklarının ihtiyaçları için duygusal rehberlik konusunda yetersiz olmalarıdır. Bazı ebeveynler çocuklarına yeterli psikolojik desteği sunamayabilmeleridir. Her çocuğun hem sınırlar hem de duyarlılık için farklı ihtiyaçları olduğunu belirtmeliyiz.
Çocuklara gelince, bu ebeveynlik tarzının olumlu sonuçları olabilir: Çocuklar okulda başarılı olmak ister. Onlardan beklenti için olmak onları iyi performans göstermeye zorlar.
Bununla birlikte, bunun büyük olasılıkla dezavantajları olacaktır: Bu, çocuğun yaşamları üzerinde bir kontrol eksikliği hissetmesine, öz saygısının azalmasına, dışsal motivasyona güvenmesine ve strese girmesine neden olabilir. Bu durumdaki çoğu çocuk kendisini endişeli hisseder. Hatta yetişkin olduklarında “gerçek dünyaya” uyum sağlama konusunda bile mücadele edebilirler. Çünkü bu kendine güven, öz-denetim ve çoğu zaman iç motivasyona dayanır. Baskıcı aile bu yeteneklerin gelişmesini de baskılar.
Sonuç olarak denge kurmayı bilmek önemlidir. Ebeveynler için çocuklar için sınırlar koymak çok önemlidir. Diğer yandan enine sonunda çocukların kendi sınırlarını nasıl belirleyeceklerini öğrenmeye başlaması gerekir. Bu da genellikle daha fazla özgürlüğe sahip olmakla öğrenilir.
Baskıcı Aile Nasıl Davranır?
Bazen çocukların sınırlara ve katı kurallara ihtiyacı vardır. Fakat sürekli baskılanan bir çocuk sağlıklıgelişim gösteremez. Denge kurmak önemli. Bu nedenle bir alanda katı olsanız bile, onu dengeleyebilir ve başka bir alanda daha hassas olabilirsiniz. Bu konuda anne baba iyi polis – kötü polis rolü üstlenmemeli. Yani anne rahat, baba baskıcı şeklinde davranılmamalı. Hem anne hem de baba denge kurmalı. Bazı kurallar koyuyorsanız birlikte koymalıi bazı toleranslar sağlıyorsanız birlikte sağlamalısınız. Çocuk ebeveynlerinden birini sadece bir rolde düşünmemelidir.
Yaptıklarınızın nedenini açıklamalısınız. Bir şeyi sırf siz istediğiniz için yapan bir çocuk durumu içselleştiremez. Ona koyduğunuz kuralın mantıklı açıklamasını yapmak zorundasınız. Çocukların bir şeyi yapmanın değerini (örneğin bir angarya gibi) anlamalarına yardımcı olmadığınız veya onları neden cezalandırdığınızı açıklamadığınızda çocuk sağlıklı büyüyemez. Yaptığının nedenini de kendine açıklamayaz, dolayısıyla onu içselleştiremez. Örneğin belli saat aralığında oyun oynamasına izin verdiğinizi düşünün. Çocuğunuz bu aralık dışında sizden gizli kaçamak yapma eğiliminde olacaktır. Oysa gün içinde sürekli oyun oynamanın onu kötü etkileyeceğini mantıklı şekilde anlatırsanız durumu zamanla içselleştirir. Çocukların öğrenme kabiliyetini küçmsemeyin.
Çocuklara sürekli hedefler belirlemek de bu tip ebeveynliğin özelliklerindendir. Bu, olumlu olabilir. Fakat doğru tekniklerle uygulandığında. Çocuk sürekli bir yarıştaymış gibi hissetmemelidir. Başarılı olmaya motive olmalı, şartlanmamalı. Ve bu konuda ona yardımcı olmalısınız. Hedef koyup ortadan kaybolursanoz çocuk ne yapacağını bilemez. Ona yol gösterin, yardımcı olun. Sınavda başarılı olmasını mı istiyorsunuz, o halde ders çalışmasına yardım edin.
Küçük ihlaller için sert bir şekilde cezalandırma da bu ebeveynliğin özelliklerindendir. Çocuğun katı bir şekilde sürekli istediğiniz gibi davranmasını beklemek doğru değil. Üstelik bu mümkün de değil. Küçük kaçamaklarda çocuğunuza tolerans gösterin. Büyüdükçe çocuğunuzun seçim yapma hakkının arttığını da unutmayın.
Baskıcı Aile Alışkanlıkları Nasıl Değiştirilir?
İzin verici tarz ebeveynlerin biraz daha otoriter ebeveynler gibi olmayı öğrenmeleri gerekiyorsa, otoriter ebeveynlerin de biraz daha müsamahakâr ebeveynlere benzemesi gerekir. Yani, bu tarz bir ebeveynlik sergileyen ebeveynlerin çocuklarına karşı nasıl biraz daha duyarlı olunacağını öğrenmeleri gerekir. Ancak, bunu yapmanın birçok yolu vardır. Size uygun olanı bulmalısınız.
Bunun bir yolu, kendinizi çocuğunuzun yerine koymaktır. Örneğin, bir şekilde kurallara uymuyorsa, birinin size sürekli kurallar koyduğunu düşünün. Bu, aynı zamanda çocuk daha fazla özgürlük veya hoşgörü istiyorsa da geçerlidir. Sürekli istediğinizi yapabildiğinizi düşünün. Bunlardaki sorun nedir? Kendinizden yola çıkarak çocuğunuza nasıl davranmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz.
Çocuklara seçim yapma ve onlardan öğrenme özgürlüğü vermek; açık iletişim, ailenin tüm üyelerine saygı, zorluklar ortaya çıktığında problem çözme, uygun olduğunda olayları eğlenceli yollarla ele alma yetenekleri geliştirme olanağı sağlar. Bunlardan korkmayın. Bırakın çocuğunuz seçim yapsın.
Ayrıca cezaya dayanmaktan uzaklaşabilir ve bunun yerine disipline güvenebilirsiniz. Ceza gerici olma eğilimindedir. Ve genellikle çocuklar neden cezalandırıldıklarını anlamazlar. Bunu çocuğunuza açıklamasınız. Diğer yandan ceza vermek yerine disipline etmeyi denemelisiniz. Disiplin, bir ebeveynin çocuklarından ne beklendiğini anlayabilmesi, problem çözme araçlarına sahip olabilmesi ve davranış hakkında iyi kararlar alabilmesi için çocuklarıyla etkileşimde bulunabileceği bir dizi yol içerir. Bu tamamen çocuğunuzun başarılı olması için bir yapı ve bağlam oluşturmakla ilgilidir.
Esasen, disiplin “kötü davranış” bile ifade edilmeden başlar: Çocuklarınıza onlardan ne beklediğinizi, neden bu şekilde davranmalarını beklediğinizi, yoksa “gerçek hayatın” sonuçlarının ne olduğunu açıklayın.
Son olarak, çocuğunuza onu sevdiğinizi ve önemsediğinizi hatırlatabilir, ona duygusal destek sunabilir ve gerektiğinde ona yardım edebilirsiniz. Çocuğunuzun ihtiyaçlarına 7/24 dikkat etmek zorunda değilsiniz, ancak önemli olduğunda yanında olmalısınız.