Bebeklerde motor gelişimi için yapılması gerekenler nelerdir? Motor gelişimi için hangi etkinlikler yapılabilir? Ebeveynler nelere dikkat etmeli?
Yeni doğan çocuklarda emme ya da yanağına dokunulduğunda yönünü değiştirme becerileri gözlenir. Çocukluktaki ilk 18-24 ay içinde görülen temel değişimleri açıklayabilmek için olgunluk kavramı da bilinmelidir. Olgunluk, tüm bebeklerde görülen biyolojik değişimler sonucu gerçekleşen bir olgudur. Bunlar belirli çevresel koşullar içinde,. birtakım fizyolojik fonksiyonların gerçekleşmesini sağlar.
Çocuğun oturması, emeklemesi, ayakta durması gelişiminde olgunlaşmanın önemini ortaya koyar. Oturma, 3-4 aydan itibaren destekle; 7-8. aydan itibaren ise desteksiz olarak gerçekleşebilir. Emekleme, ortalama 34. haftada görülür. Ayakta durma ve yürüme, eşyaya tutunarak ya da çekerek ayakta durma 36.-40. haftalarda, tek başına 48. hafta dolaylarında gözlenir. Bir elinden tutarak yürüme 52. haftada olabilecekken, genellikle 13 aylıktan itibaren acemice de olsa yürüme başlar. 18 aylık olunca yardım olmaksızın merdiven inip çıkabilir, 2 yaşında kolaylıkla yürüyüp koşabilir.
Bebeklerde ince motordan daha çabuk ve erken gelişen kaba motor; çocukların yüzme, dengede durma, oturma gibi hareketlerini kontrol etmektedir. Kaba kas gelişiminde yetersiz olan bebekler, yürümekte ya da dengede durmakta güçlük çekerler.
Bebeklerde Motor Gelişimi
Bebeklerde Kaba Motor Gelişimi
Bebeklerde kaba motor gelişimi; ince ve kalın motor kasların gelişimine göre şekillenir. Kalın motor yürümek, koşmak, dans etmek gibi kaslardan sorumluyken; ince motor resim yapmak, ayakkabı bağını bağlamak gibi hareketleri kontrol eder.
Bebeklerde Kalın Motor Gelişimi
Kalın motor, hareket etmek için vücuttaki büyük kas gruplarını kullanır. Örneğin; yürümek, koşmak, zıplamak, yüzmek, sekmek, tırmanmak, bisiklet sürmek, dans etmek, top atıp tutmak gibi. İstisnalar olsa da çoğu kez kendiliğinden gelişen hareketlerdir.
Bebeklerde İnce Motor Gelişimi
İnce motor, küçük kas gurupları için (el ve parmak) kullanır. El ve parmak kaslarının çalışmasıyla gerçekleşen hareketlerdir. Örneğin; yazmak, resim yapmak, makasla kesmek, ayakkabı bağını bağlamak, düğme iliklemek, giyinmek, fermuar açıp kapatmak. Genelde dikkat ve konsantrasyon gerektiren hareketlerdir. El-göz koordinasyonu için, ince motor becerilerinin ve görsel gelişimin ciddi önemi vardır. Bebek gelişimi sürecinde, ince motorda aksaklık yaşanması bebeğin yaşamını doğrudan etkileyebilir.
Bebeklerde, ilk olarak kalın motor becerilerinin geliştiği görülmektedir. Çoğu bebek, yürümeyi 11-14 ayları arasında öğrenir.
Bebeklerde Motor Gelişim Dönemleri
Refleksif Hareketler Dönemi ( 0-1 Yaş)
Bu dönem doğum öncesi ve doğumdan sonraki bir yıllık süreyi kapsar. Vücudun çeşitli dış uyaranlara gösterdiği istem dışı tepkilerdir. Yeni doğan çocuğun davranışları omurilik ve orta beyin merkezlerinden idare edilmektedir. Ortaya çıkan refleksif hareketler ilk motor tepkiler ve ilk bilgi edinme kaynaklarıdır. Bir refleks, bir uyaran türüne özel otomatik bir tepki oluşturur. Birçok refleks zamanla kaybolur ya da istemli hareketlerle bütünleşir. Refleks hareketler dönemi, birbirini takip eden bilgi toplama evresi ve bilgi çözme evresi olarak iki aşamaya ayrılmaktadır.
- Bilgi toplama evresi; doğum öncesi dönemden başlayarak bebekliğin dördüncü ayına kadar sürer. Bebek hareketler yolu ile bilgileri toplar.
- Bilgi çözme evresi; bebeklik döneminin yaklaşık dördüncü ayında başlar ve refleksler giderek yasaklanır. Oturma, emekleme, sıralama, yakalama, bırakma gibi istemli hareketler ortaya çıkar.
İlkel Hareketler Dönemi (1 – 2 Yaş)
1-2 yaş arasını kapsar. Yaşam için gerekli olan istemli hareketlerin temelini oluşturan ilkel hareketler baş, boyun ve gövde kaslarının kontrolü gibi dengeleme hareketleri, uzanma, bırakma, yakalama gibi manüpülatif becerileri, sürünme, emekleme, yürüme gibi lokomotor hareketleri kapsar.
Temel Hareketler Dönemi (2-6 yaş)
Yaşamın ikinci yılından başlayarak yedinci yılına kadar geçen süre temel becerilerin kazanıldığı dönemdir. Tüm çocukların ortak özellik taşıması ve yaşam için gerekli beceriler olduğundan “temel beceriler” ismini almıştır. 2 yaşından itibaren temel hareketler kaba bir biçimde ortaya çıkar.
Yaşlara kazanılan motor beceriler şu şekildedir:
2-3 yaş büyük kas yetenekleri
- Çift ayak sıçrar.
- Geri geri yürür.
- Destekle merdiven iner.
- Durağan topa tekme atar.
- Destekle öne takla atar.
2-3 yaş küçük kas yetenekleri
- İpe dört boncuk dizebilir.
- Kapı kolu açabilir.
- 5-6 küpten kule yapabilir.
- Kitabın sayfalarını tek tek çevirebilir.
- Kâğıdı ikiye katlar.
Bebeklerde Motor Gelişimi İçin Etkinlikler
Motor gelişim ile ilgili etkinlikler, küçük kas ve büyük kas motor beceriler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genellikle büyük kas motor beceriler, küçük kas motor becerilerinden önce olgunlaşır. Erken çocukluk döneminde çocuklar; yürüme, koşma, atlama, tırmanma gibi hareketlerde makasla kesme, çizgi çizme, kâğıt katlama gibi küçük kasla ilgili becerilere göre daha beceriklidirler. Erken çocukluk dönemi çocuklarının en belirgin özelliklerinden birisi de hareketli olmalarıdır. Hareket, aynı zamanda çocuğun geliĢimini etkileyen önemli bir unsurdur.
Yapılan araştırmalara göre çocukların ulaşabilecekleri motor temel becerilerin tüm boyutları, henüz okul öncesi çağı ve birinci okul çocuğu çağı sırasında şekillenmektedir. Çocuğun motor aktiviteleri, sonraki dönemlerde kazanacağı karmaşık etkinlikleri başarmasında önemlidir. Çocukların, motor becerileri kazanırken yetişkinler tarafından desteklenmesi gerekir. Bu desteklemenin sağlıklı olabilmesi içinde motor gelişim özelliklerinin bilinmesi ve bu doğrultuda etkinlikler planlanması önemlidir. Çocukların bilişsel, dilsel, sosyal geliĢimlerini düzenleyici çalışmalara gösterilen ilgi, ne yazık ki motor gelişim alanına gösterilmemektedir. Aileler ilgi göstermediği gibi erken çocukluk eğitim kurumlarında da uygun alanlar bulunmayışı etkinliklerin yapılmasını engelleyen nedenler arasındadır.
Bebeklerde Motor Gelişimi İçin Yapılması Gerekenler
- Ona bakabileceği bir nesne verebilir, yüzükoyun yattığında, gözleri ve bakışlarıyla hareketlerini takip edebilmesi için görüş alanı içinde parmaklarınızı veya renkli objeleri, onun görüĢ alanı içinde oynatabilirsiniz. (1. ay)
- Çocuğu kucağınıza aldığınızda başını dik tutabilmesi için çıngırak ya da sesli oyuncak sallayabilirsiniz. (3. ay)
- Ara sıra sesli uyaranlar vererek çocuğun değişik pozisyonlarda yatmasını sağlayabilirsiniz. (6. ay)
- 10 dakikayı geçmemek koşuluyla sırtını ve yanlarını destekleyerek oturmasını sağlayabilirsiniz. Bunu gün boyu tekrarlayabilirsiniz. Eline ve uzanabileceği yere oynayabileceği oyuncaklar koyabilirsiniz. ( 6. ay)
- Bebek yüzükoyun durumdayken uzağına sevdiği oyuncağı koyabilirsiniz. Onu alması konusunda çocuğu cesaretlendirebilirsiniz. Sürünerek gitmek istediğinde vücudunu hareket ettirmesi için tabanlarından iterek destekleyebilirsiniz. ( 6. ay)
- Bebekle oynarken oyuncağını onun erişebileceği yükseklikteki bir yere, örneğin; koltuğa koyabilir, ardından oyuncağı alabilmesi için onu cesaretlendirebilir, gerekirse tutunarak ayağa kalkmasına yardımcı olunabilir. Bebek, koltuğa tutunarak ayağa kalktığında alkışlanabilir. (9. ay)
- Bebek, oturur durumda oyun oynarken sevdiği oyuncağı alması için ona uzatılıp ayağa kalkarak alması için cesaretlendirilir. Eğer bebek kalkamıyorsa el uzatılarak kalkmasına yardımcı olunur. (12. ay)
- Merdiven çıkarken veya bir iki basamağı bulunan bir mekânda bebeğin elinden tutarak basamakları çıkmasına yardımcı olunabilir. Çocuk emeklemeden yürüyerek çift ayakla merdiven çıktığında ödüllendirilir. (18. ay)
- Çocuğu masaya oturtarak önüne büyük ebatta kâğıt kalem koyabilirsiniz. Çocuğa resim yapmasını söyleyebilirsiniz. Yaptığı resimleri sözel ifadelerle ödüllendirebilirsiniz. (2 yaş)
- Çocuğun çekmeli oyuncaklarla oynamasına olanak sağlanabilir. Bunun için çocukla birlikte bir kutuya ip bağlanarak bir araba hazırlanabilir ve süslenerek birlikte oynanabilir. (2 yaş)
- Çocuğun merdivenden tek başına inmesine olanak sağlanarak çocuğun bağımsızlık çabaları desteklenebilir. (2 yaş)
- Zıplama ve ayak ucunda yürüme faaliyetlerinin yer aldığı oyunlarla top ve koĢmaca yoluyla enerjisini harcamasını sağlayabilirsiniz. (3 yaş)
- İhtiyar adam yürüyüşü, dalgın adam yürüyüşü, cüce yürüyüşü, robot yürüyüşü, dev adam yürüyüşü, simitçi, balıkçı, satıcı yürüyüşleri, meyve toplama ve devşirme, ekin ve ot biçme, tahta rendeleme, odun kesme ve yarma, kaz, ördek, ayı, fil, maymun, tavşan, leylek yürüyüşü gibi çeşitli hayvan taklitlerinin yer aldığı oyunlar motor gelişimi, özellikle büyük kas gelişimini destekler. (3 yaş)
Motor Gelişimi Döneminde Ebeveynlerin Dikkat Emesi Gerekenler
Bebeklerin kaba motor gelişimleri sırasında ebeveynlerin dikkatli olması gerekir.Anne ve babaların çocuklarını yürümeye teşvik etmek için kollarını açıp bebeklerini çağırması gerekir. Merdiven çıkarken bebeklerinin yanında bulunmaları, her 6-8 hafta arası bebeklerinin ayaklarını ölçtürerek onlara yeni ayakkabı almaları gerekir.
Bebeklerinin sağlıklı ve mutlu bir şekilde gelişim sağlamasını isteyen ebeveynlerin onlarla yakından ilgilenmeleri şart olduğu gibi, bebeğin gelişimsel sorunları için gecikmeden doktora danışmaları gerekir.
0-12 aylık dönem, bebeklerin hem fiziksel açıdan hem de zihinsel açıdan en hızlı geliştiği dönemlerin başında gelir. Ebeveynlerin ilk bir yıl içerisinde bebeğin doğru beslenmesi, nitelikli uyuması, ince ve kalın motor kaslarını doğru kullanması gibi konularda bebeği desteklemesi gerekir.
Yenidoğan Bebek Gelişimi Döneminde Yapılması Gerekenler
Bebeğinizin işitme duyusu, henüz karnınızdayken gelişir. Hamileliğinizin son döneminde sizin duyduğunuz her şeyi, bebeğiniz de duyabilir. Doğumdan sonra stresten uzak durmanız, rahatlatıcı müzikler dinlemeniz bebeğinizin gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.yenidoğan bebek gelişimi
Buna karşılık bebeğiniz görme duyusu, yenidoğan döneminde gelişimini tamamlayamaz. Bebeğin görmesi zaman içerisinde netleşecektir. Bu dönemde sadece sesin geldiği yöne bakan bebeğinizle yakın mesafeden iletişim kurmanız bebeğinizin görme gelişimini hızlandıracaktır.
Doğduğu dünyayı tanımayan bebeğinizi kucağınıza almanız ve okşamanız ona bu dünyada yalnız olmadığını hissettirecek ve güven duygusunu geliştirecektir.
1-3 Aylık Bebek Gelişimi Döneminde Yapılması Gerekenler
Bu dönemde bebeğinizin görme yeteneği, bir önceki döneme kıyasla daha iyi durumdadır. Yatağının üzerine asacağınız oyuncaklar onun dikkatini çekecektir.
“Au” gibi sesler çıkartan ve gülen bebeğinizi taklit etmeniz, hem onunla kurduğunuz iletişimi, hem de dil gelişimini destekleyecektir.
Bu dönemde bebeğinizin fiziksel gelişimini de birtakım yöntemlerle desteklemeniz mümkündür. Sırtüstü yatırdığınızda çenesini yukarı kaldıran bebeğinizin önüne oyuncak koyabilir, kısa bir süreliğine bu şekilde kalmasını sağlayabilirsiniz. Bu durum, onun kas gelişimine destek olacaktır.
3-6 Aylık Bebek Gelişimi Döneminde Yapılması Gerekenler
Bu dönemde sosyalleşmeye başlayan bebeğiniz, iletişim kurmak için sesli güler, çıkardığı seslerin oranını arttırır. Bu nedenle onunla konuşmanız, hem dil gelişimini hem de sosyal gelişimini destekleyecektir.
Bebeğiniz, hareket eden cisimleri izleyebilir duruma gelmiştir. Yatağının üzerine bu defa da hareket eden oyuncakları asabilir, böylelikle bebeğinizin motivasyonunu güçlendirebilirsiniz.
Sırt üstü yattığında başını 90 dereceye kadar kaldırabilen bebeğinizin ilgisini çekerek bu şekilde kalmasını sağlarsanız, kas gelişimini desteklemiş olursunuz. Bu yöntemin aynısını, bebeğinizi kucağınıza oturttuğunuz zaman da uygulayabilirsiniz. Kısa bir süreliğine bebeğinizin sırtını, göğsünüze yaslamanız kas gelişimine destek olacaktır.
6-9 Aylık Bebek Gelişimi Döneminde Yapılması Gerekenler
Bebeğiniz, bu dönemde tanıdığı kişileri görünce sevinir ve heyecanlanır. Etrafına gülücükler atması, iletişim kurma isteğinden ileri gelir. İsmini fısıldayarak, ses çıkaran oyuncakları kullanarak dikkatini çekebilir, oyunlar oynayabilirsiniz. Bu dönemde, bebeğinize sık sık ismi ile hitap etmeniz ve düzgün cümleler kurmanız önemlidir.
6-9 aylık dönemde, bebeğiniz desteksiz oturabilir ve etrafına duyduğu ilgi ve merak artar. Yüzüstü ve sırtüstü dönmeye başlar. Bu nedenle yataktan düşme ihtimali de artacağı için ebeveynlerin daha dikkatli olması gerekir. Bebeğiniz ile birlikte, yumuşak toplarla atma-tutma oyunu oynayabilirsiniz.
9-12 Aylık Bebek Gelişimi Döneminde Yapılması Gerekenler
Bebeğiniz bu dönemde emeklemeye başlar ve bir yere tutunarak ayakta durabilir. Bu durumlarda arkasında durmalı, ancak ona müdahale etmemelisiniz. Bebeğinizin her ayağa kalkışı hem kendine olan özgüvenini, hem de kas gelişimini kuvvetlendirecektir.
Aynaya bakarak tepkiler veren bebeğinizle birlikte, ona vücudunun parçalarını tanıtabilirsiniz. Bu dönemde kendine özgü bir dil geliştiren bebeğinizin konuşmasına olanak tanımalısınız. Takıldığı yerlerde onun yerine kelimeyi söylememelisiniz.
İşaret parmağınızla bir nesne gösterip ve ardından o nesnenin adını söyleyebilirsiniz. Böylelikle, etrafına son derece meraklı olan bebeğinizin nesneleri tanımasını sağlayacaksınız.
Sağlıklı bir gelişim dönemi geçiren bebekler sağlıklı bir hayata adımı atarlar. Mutlu ve sağlıklı günler diliyoruz.