Bilimsel araştırma süreci, bilim insanlarının bireysel ya da grup olarak gerçekleştirdikleri tüm faaliyetleri kapsayan bir süreçtir. Bu süreç içerisinde karşılaşılan problemlerin çözümünde, önceki bilgi ve deneyimlerini kullanarak, çözüm ile ilgili öngörülerde bulunan bilim insanları, bu öngörülerde bulunurken, çözümü ile uğraştıkları problemi etkileyen, ‘değişken’ adı verilen durumları dikkate alırlar.
Değişken kavramı, bilimsel araştırmalarda kontrollü deneyler gerçekleştirebilmek için önem taşır. Kontrollü deneyler oluşturabilmek için iki adet deney düzeneği kurmak gerekir. Bir düzenek kontrol grubunu, diğer düzenek ise deney grubunu oluşturur. Kontrol grubu ile deney grubu arasında, sadece etkisi araştırılan faktör değiştirilir. Diğer tüm deney elemanları aynı bırakılır. Bu sayede, sadece tek faktör üzerinde yapılan değişikliğin etkisi gözlemlenebilir.
Bilimsel araştırmalarda temel olarak üç çeşit değişken kullanılır:
Bağımsız Değişken: Hazırlanan deney düzeneklerinden birinde farklı olan, sonucu etkileyebilecek olan ve etkisi azaltılıp, çoğaltılabilen değişkendir.
Bağımlı Değişken: Gerçekleştirilen bir deneyde gözlemlenen ya da ölçümlenen değişkendir. Kısaca, bağımsız değişkenin etkilediği değişkendir.
Kontrol Edilen (Sabit Tutulan) Değişken: Gerçekleştirilen bir deneyde, hazırlanan deney düzenekleri arasında sabit tutulan ve etkisi incelenmeyen değişkendir.
Bilimsel bir araştırmada birden fazla bağımsız değişken bulunuyorsa, bağımsız değişkenlerden birinin etkisi incelenirken, diğerleri sabit tutulur.
