Çocuklarda Tik Problemleri

Çocuklarda tik neden olur? Tik nasıl tedavi edilir? Çocuğunda tik olan ebeveynler nasıl davranmalıdır?

Genel olarak yüz ve boyun kaslarında görülür. Göz kırpma, başın sallanması, dudak kenarlarında çekilme, omuzların ya da başın oynaması, kaş kaldırma türü hareketlerle tipik olarak kendini gösterir. Tikler; içsel baskılar, gerilimler ve çatışmalar sonucu oluşabilir ya da bu tarz duygusal sorunların belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Erkek çocuklarda daha sık olarak görülmektedir.

Psikolojik faktörlerin dışında gerçekten o organa özgü bir rahatsızlık sonucu da oluşabilir. Görme bozuklukları sonucu gelişen göz kırpma gibi tikler olabilir. Ya da boyun ağrısı, benzer şekilde boyun ve omuz oynatma davranışının yerleşmesine yol açabilir.

Ayrıca tiklerin oluşmasındaki bir diğer etken taklittir. Çocuklar pek çok şeyi model alma ve taklit yoluyla öğrendiklerinden yakın çevrelerindeki insanların, özellikle aile bireylerinin ve öğretmenlerinin davranışlarını, konuşmalarını taklit ederler. Bir süre sonra da alışkanlık haline gelmiş davranış olarak tik yerleşir.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın hazırladığı Uymsuz Çocuklar adlı kitapta şu bilgilere yer verilmektedir.

Tik Nedir?

Bir kas grubunda ortaya çıkan, hızlı, yinelenen istem dışı hareketlerden oluşan kasılmalara tik denir. Tikler, tek bir kas grubunda ortaya çıkabileceği gibi birkaç kas grubunda da meydana gelebilir. Gerekli önlemlerin alınmaması durumunda kalıcı ya da geçici olma özelliği taşırlar.

Çocuklarda Tikler Neden Olur?

Tiklerin sıklığı ve şiddeti değişir. Heyecan, yorgunluk durumlarında artış gösterirken uykuda kaybolur. Psikolojik faktörler sonucu ortaya çıkan tikler üzerinde durulması, çocuğun dikkatinin bu yöne çekilmesi ve baskılar sonucu artar. Bastırma ile çocuk kısa bir süre tik oluşumuna engel olsa da bu durum gerginlik ve sıkıntısını arttıracaktır.

Tiklerin genel sebebinin aşırı kaygı ve gerginlik olduğu unutulmamalıdır. Organik nedenlerle ortaya çıkan tikler genelde kalıcıdır ve zaman içinde Tourette bozukluğu gelişebilir. Bu sorunda genetik yatkınlık fazladır.

Okul çağı çocuklarında oldukça sık görülen tikler, motor (hareketli) ve vokal (sesli) olmak üzere iki türlüdür. Motor tiklerde değişik kas grupları yarı-istemsiz şekilde kasılır. Kişi bu hareketi yaptığının bilincindedir; ama, engel olamaz; sadece kısa bir süre bu durumu kontrol etmeyi başarabilir. Omuz oynatma, göz kırpma, ağız ve burun oynatma en sık ortaya çıkan motor tikler arasındadır.

Vokal tikler ise, en sık, geniz temizleme, burun çekme şeklinde rastlanan sesli tiklerdir. Tiklerin tedavisinde çok yönlü yaklaşım zorunludur. Çocukta tiklerin nedenleri genellikle aile veya çevre içinde stres yaratan çeşitli durumlar, iç çatışmalar ve gerilimlerin belirtileri olarak değerlendirilir.

Tikler, çeşitli stres yaratan durumlar ve ruhsal sıkıntılardan sonra ortaya çıkar. Çocuğa gösterilen ilginin ve sevginin yetersizliği ve bu tutumunun yol açtığı olumsuz benlik algısı ve kendine güvensizlik, okulda baskı, çocukta tik oluşumunun nedenlerindendir. Ayrıca tiki olan çocukların genellikle yetenekleri üstünde zorlanan, sürekli kardeş ve arkadaşlarıyla kıyaslanan, yeterli ilgi ve sevgi içinde büyümeyen, aşağılanıp, hor görülen çocuklar oldukları dikkati çeker.

Tiklerin en önemli nedenlerinden biri de taklittir. Çocuk başka birini sık taklit etmesi sonucu tekrarlama yoluyla kendinde bir tik geliştirebilir. Tikler, üzerinde duruldukça, dikkat çekildikçe artış gösterir.

Neler Yapılabilir?

Tikler üzerinde duruldukça artış gösterir. Tiklerin çoğunun zaman içerisinde kendiliğinden kaybolduğu göz önüne alınırsa ailenin çocuğu desteklemesi ve rahatlatıcı bir tutum içerisinde olması önemlidir. Anne-babanın tikler konusunda bilinçli olmaları gerekir. Çocuğu sık sık uyarmak, ayıplamak, kızmak, yapmamaya zorlamak tikleri daha çok arttırır. Bu yüzden görmezlikten gelmeli, çocuğun dikkati başka bir yöne çekilmelidir. Onu meşgul olacağı başka bir alana yönlendirmelidir. Anne-baba çocuklarına karşı anlayışlı, sabırlı, doğru model olmalı ve kesinlikle fiziksel cezadan uzak kalmalıdır. Probleme neden olan faktörler ortaya çıkarılmalı ve iyileştirici önlemler alınmalıdır. Çocuklar alay edilmeye karşı da korunmalıdır. Alay edildikçe tiklerin görülme sıklığı artar. Eğitim ve doğrudan müdahale ile alaylar engellenebilir. Tiklerin tedavisinde destekleyici faaliyetler ve ilaç tedavisi yer almaktadır.

Tik Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tik bozukluklarının tedavisinde ilk dikkat edilmesi gereken nokta, tiklerin oluşmasına neden olan faktörlerin tespit edilmesidir. Mevsim alerjilerinden kaynaklanan bazı hastalıkların belirtileri (genzini temizleme, burun çekme, öksürme gibi) tik belirtileri ile karıştırılmamalıdır.

Tiklerin erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık görüldüğü Tiklerin nedenlerinden bir diğeri de istemsiz olarak tekrarlanan bazı hareketlerin zamanla alışkanlık haline gelmesidir. Örneğin mevsim alerjileri sonucu bir solunum yolu rahatsızlığına yakalanan çocuk hastalığı boyunca öksürüyor, burnunu çekiyor, ilaç içmemek, yemek yememek için sürekli omuzlarını silkiyor veya kaşlarını kaldırıyor ise; hastalığı boyunca yaptığı bu hareketleri devam ettirdiği takdirde bu durum önce bir alışkanlığa, sonrasında da bir tike dönüşür. Genellikle alışkanlıklar ile tikler birbirine karıştırılmaktadır.

Tikler alışkanlıklardan farklıdır. Alışkanlıklar bilinçli, süresi belirsiz, durdurulabilen ve zevk almak için yapılan hareketlerdir. Tikler ise; istemsiz, otomatik hareketler olup birkaç saniye sürer. Tikler başlayınca durdurulamaz, sıkıntı ve kaygı kaynaklıdır. Aniden ortaya çıkar.

Tiklerin ortadan kaldırılması için yapılması gerekenler:

• Tikin hangi durumlarda ne sıklıkla ortaya çıktığı, ne tür bir tik olduğu belirlenmelidir.
• Aile içi iletişime dikkat edilmelidir. Ev içinde huzurlu bir ortam yaratmaya çalışılmalıdır. Unutulmamalıdır ki tikler ve başka birçok davranışsal problemler huzursuz ve kaotik ortamların bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
• Çocuk iyi gözlemlenmeli; ruhsal sıkıntısı olduğuna dair belirtiler verdiğinde onu dinlemeli ve destek olunmalıdır.
• Çocuktan beklentiler, yetenekleriyle orantılı olmalıdır. Çocuğu yeteneklerinin üzerinde bir şeyler yapmaya zorlamak tik oluşumuna etki edebileceği gibi var olan tiklerin de sıklığının veya şiddetinin artmasına etki edecektir.
• Çocuğa sorunlarla başa çıkma ve fiziksel rahatlamayı sağlayıcı aktiviteler öğretilmelidir.
• Çocuk tik hareketleri sırasında uyarılmamalıdır.
• Tik hareketlerinin taklit edilerek tekrarlanması ve çocuk ile alay edilmesi önlenmelidir.
• Çocuğun tedirginliğinin, bunalımının nedeni bulunarak ortadan kaldırılmalıdır.
• Çocuk başkaları ile kıyaslanmamalıdır.
• Eğitimde şiddet kullanılmamalıdır.
• Kendine güven duygusu geliştirilmeli, çocuk daha iyi yapabildiği işlere teşvik edilmelidir.
• Çocuğa kötü örnek olunmamalıdır. Çocuk ebeveynlerden birinin tikini taklit edebilir.
• Çocuğun küçük yaşlarda korkuları, kaygıları varsa ertelemeden önlem alınmalıdır. Zamanında iyi müdahale edilmeyen korku ve kaygılar başka davranış problemlerine neden olabilir.
• Çocuğun öğretmeni ile işbirliği yapılmalı böylece sınıfta çocuk için daha olumlu ve destekleyici bir çevre sağlanmalıdır.
• Olay kronik hale gelmeden önce bir uzman yardımına başvurulmalıdır.
• Çocuğun yanında yer almalı; onu eleştirmek yerine anlamaya çalışmalıdır.
• Çocuk tik davranışını belli bir durum ve ortamda sergiliyorsa, bu ortam veya durum iyice gözlenmelidir.
• Çocuk tik sırasında uyarılmamalı, çünkü uyarma sadece çocuğun stresini artırmaya neden olmaktadır.
• Çocuğu okulda tedirgin eden, bunalımına sebep olan faktörler araştırılarak ortadan kaldırılmalıdır.
• Çocuğun daha sosyal olması için gerekli tedbirler alınmalı, ilgi duyduğu sosyal aktivitelere yönlendirilmeli, görev ve sorumluluklar verilerek gruba katılmaya teşvik edilmelidir.
• Başarıları övülmeli ve ödüllendirilmelidir.
• Aile ve çocuğa karşı, daha anlayışlı, güven ve destek verici bir tutum benimsenmelidir.

Tikler, Çocukların İç Çatışmasını Yansıtıyor

Tik, herhangi bir uyaran olmadan, istemli olarak çalışan kaslarda, istemsiz olarak meydana gelen ve ritmik olmayan hareketler olarak adlandırılmaktadır. Reem Nöropsikiyatri Merkezi’nden Nörolog Dr. Mehmet Yavuz, çocuklarda görülen tiklere dikkat edilmesi gerektiğini vurguluyor.

Çocuklarda 3-4 yaşından sonra sık görülmeye başlayan tikler; dudak emme, göz kırpma ve kaş kaldırma şeklinde olabilmektedir.

Ruhsal Sebepler Önemsenmeli

Çocuklarda Tik Erkek çocuklarda, kız çocuklara oranla iki kat fazla görülen tikler, ruhsal sebeplerle ortaya çıkmaktadır. Tiklerin oluşmasında, çocuğun sosyal ilişkileri, duygu durumu ve duyarlılığı büyük role sahiptir. Ebeveynleri tarafından yeterli sevgi göremeyen çocuklar, yeteneklerini yansıtmakta zorlandığı gibi, sürekli başka çocuklarla kıyaslanarak öz güven sorunu yaşayan çocuklarda da tikler sıklıkla görülmektedir. Ebeveynlerin baskıcı olması ve çocuğun ebeveynlerine karşı; korku, öfke gibi duygular hissetmesinin sonucunda da tikler ortaya çıkabilmektedir.

Tiklerin, çocukların içsel dünyasındaki davranışları dışa aktarma olarak yorumlayan Nörolog Dr. Mehmet Yavuz, tiklerin çocuğun duygusal durumu ile ilintili olduğundan, tiklerin şiddeti ve sıklığının değişiklik gösterebileceğini belirtiyor.

Çocuklarda görülen tikler, duygusal yoksunluk ile ilgili olmakla birlikte, bazı durumlarda; hiperaktivite bozukluğu, dikkat eksikliği ya da öğrenme güçlüğü gibi sorunlar nedeniyle de oluşabiliyor. Bununla birlikte, çocuklar rol model aldıkları kişileri taklit ederek, zamanla bunu alışkanlık haline getirebiliyor. Bir süre sonra bu davranışlar tike dönüşebiliyor.

Tedavi İçin Uzmana Başvurulmalı

Çocuklarda tik oluştuğunu gören ebeveynler, genellikle endişe yaşayarak, çocuğun istemsiz olarak ortaya çıkan bu hareketlerini engelleme çalışır. Ancak tik bozukluğu yaşayan çocukluğun, ebeveyni tarafından kontrol edilmeye çalışması, tiklerin sıklığını artırabilir. Tik bozukluğu genetik bir nöropsikiyatrik hastalık olduğu gibi, ergenlik çağından önce bu sorunu düzeltmek mümkündür. Ebeveynlerin, çocuğun davranışlarını engelleme ya da kontrol etmeye çalışmak yerine, ona destek olmaları, tik bozukluğu tedavisinde büyük önem taşıyor. Güven duygusunu artan çocuklarda, tik bozukluğu tedavisi hızlı bir şekilde sonuç verdiği gibi; gerekli durumlarda ilaç tedavisi de kullanılabiliyor.

Çocuklarda tik problemleri ciddiye alınmalı ve tedavisi önemsenmelidir.