Deprem nasıl oluşur? Deprem nedir? Deprem çeşitleri nelerdir? Deprem anında ne yapmalı? İşte deprem hakkında bilgi.
Deprem Nedir?
Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayına Deprem denir. Büyük depremler olduktan sonra, bir süre devam eden küçük depremlere artçı depremler denir. Bazen büyük depremler olmadan önce küçük sarsıntılar olur. Bu küçük sarsıntılara da öncü depremler adı verilir.
Deprem Çeşitleri
Derinliklerine göre deprem çeşitleri
Depremde enerjinin boşaldığı yer içindeki noktanın yeryüzüne olan en kısa uzaklığına depremin odak derinliği denir. Depremler odak derinliklerine göre üçe ayrılır:
- Sığ depremler: Derinliği 0-70 km ye kadar olan depremler,
- Orta derinlikte depremler: Derinliği 71-300 km arasında olan depremler,
- Derin depremler: Derinliği 301-700 km arasında olan depremlerdir.
Uzaklıklarına göre deprem çeşitleri
Deprem merkezinden istasyona olan uzaklıklarına göre depremler dört başlık altında toplanırlar:
- Yerel depremler: 100 km’den daha az olan depremler,
- Yakın depremler: 100 km ile 1.000 km arasında olan depremler,
- Bölgesel depremler: 1.000 km ile 5.000 km arasında olan depremler,
- Uzak depremler: 5.000 km’den daha çok olan depremlerdir.
Büyüklüklerine göre deprem çeşitleri
Depremler büyüklerine (M) göre altı gurup altında toplanır:
- Çok büyük depremler : M≥8.0
- Büyük depremler : 7.0≤M <8.0
- Orta büyüklükte depremler : 5.0≤M><7.0
- Küçük depremler : 3.0≤M><5.0
- Mikro depremler : 1.0≤M><3.0
- Ultra-mikro depremler : M><1.0
Kökenlerine göre deprem çeşitleri
Depremler kökenlerine göre(oluşum mekanizmalarına) göre beş sınıf altında toplanır:
- Tektonik kökenli depremler
- Volkanik kökenli depremler
- Çöküntü depremleri
- Doğal olmayan (nükleer patlamalar) depremler
Deprem Nasıl Oluşur?
Dünyanın içyapısı konusunda, jeolojik ve jeofizik çalışmalar sonucu elde edilen verilerin destekledigi bir yeryüzü modeli bulunmaktadır. Bu modele göre yer kürenin dış kısmında yaklaşık 70-100 km kalınlığında oluşmuş bir taş küre (Litosfer) vardır. Kıtalar ve okyanuslar bu taş kürede yer alır. Litosfer ile çekirdek arasında kalan ve kalınlığı 2900 km olan kuşağa manto adı verilir. Mantonun altındaki çekirdeğin “Nikel-Demir” karışımından oluştuğu kabul edilmektedir. Yerin yüzeyinden derine inildikçe ısının arttığı bilinmektedir. Enine deprem dalgalarının yerin çekirdeğinde yayılamadığı olgusundan hareketle, çekirdeğin sıvı bir ortam olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
Taş kürenin altında astenosfer denilen yumuşak üst manto bulunmaktadır. Burada oluşan kuvvetler, özellikle konveksiyon akımlarının etkisiyle taş kabuk parçalanmakta ve birçok levhalara bölünmektedir. Halen 10 kadar büyük levha ve çok sayıda küçük levha vardır. Bu levhalar üzerinde duran kıtalarla birlikte, astenosfer üstünde sal gibi yüzmekte olup birbirlerine göre insanların hissedemeyeceği bir hızla hareket etmektedir. İşte yer kabuğu oluşturan levhaların birbirlerine sürtündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üzerine çıktıkları ya da altına girdikleri bu levhaların sınırları dünyada depremlerin oldukları yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Depremlerin önemli bir bölümü yeryüzünden yaklaşık 12 km derinliklere kadar uzanan elastik kısımda üst kabuk şeklinde meydana gelmektedir.
Deprem Hakkında Bilgi
Okyanusta deprem olur mu?
Depreme yol açan plakalar, denizin dibinde de vardır. Bunlar kaymaz ya da birbirlerinin üzerine binmez, ama birbirlerinden ayrılabilirler. Bu hareket depreme neden olur. Çok şiddetli değildir ve kıyılardan uzak yerde meydana geldiklerinden, fazla hasar yaratmazlar.
Deprem merkezi dünyanın ne kadar altındadır?
Deprem merkezi Dünya yüzeyinin 60 kilometre altında yer alır. Depremler de çoğu zaman deprem merkezinde olur. Ancak bazen, yeryüzünün 700 kilometre kadar altında da depremler oluşabilir.
Her deprem hissedilir mi?
Deprem nasıl oluşur sorusu akla her depremin hissedilip hissedilmeyeceğini de getirebilir.Her deprem hissedilmez. Gezegenimiz yaklaşık olarak her 30 saniyede bir depremle karşılaşır. Bir yıl içerisinde toplamda bir milyondan fazla deprem meydana gelir. Ancak oluşan bu depremler oldukça hafiftir. Bu sebeple, bu depremlerin büyük bir çoğunluğu hissedilmez.
Aynı anda zıplayan 50.000 kişi deprem yaratabilir mi?
Rock am Ring konserleri sırasında, 50.000 dinleyici aynı anda zıplayarak bu deneyi gerçekleştirdi. Zıplama, 0.2 şiddetindeydi. Depremin oraya çıkardığı enerji ise, oldukça güçlüdür. Çin’deki 1,3 milyar insan aynı anda zıplasa bile, ortaya çıkar enerji Richter ölçeğine göre en fazla 3’ü bulur.
Pasifik Okyanusu etrafında neden sürekli yer sarsıntısı olur?
Pasifik, ‘ateş çemberi’ adı verilen ve depremlerden sıklıkla etkilenen bir tür hayali çizgi ile çevrilidir. Dünyanın yüzeyinde yer alan plakalara sürtünen ve yaklaşık 40.000 km’lik bir alana yayılan Pasifik plakası, depremler oluşturur. En önemli yer sarsıntılarının yüzde 95’i burada gerçekleşir. Pasifik okyanusu çemberinde ayrıca, 450 volkan vardır.
Sismik dalga ne demektir?
Bir deprem ya da patlama gibi bir etkiyle üretilen elastik dalgalara “sismik dalga” adı verilir. Dünyanın öteki ucunda meydana gelmiş bir deprem bile, titreşim yaratarak, yankı oluşturur. Oluşan bu sismik dalgalar yardımıyla, depremin kaç şiddetinde, nerede meydana geldiği, hatasız bir şekilde hesaplanabilir.
Tsunami ne demektir?
Tsunami, Japonca bir kelimedir. Türkçe anlamı, “deniz dalgalanması” dır. Deprem sonucu meydana gelen deniz dalgalanmaları oluştuğunda, “tsunami “olarak adlandırılır. Son yıllarda dünyanın pek çok yerinde, depremler sebebiyle, deniz dalgalanmaları meydana geldiği için, Japonca olan tsunami sözcüğü, Türkçe’de de oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.
Dünya dönüyor, peki aniden durursa ne olur?
Dünya kendi ekseni etrafında hızla dönmektedir. Viraja giren bir arabada hissedildiği gibi, dünyadaki her cismin üzerinde dönüşten dolayı merkezkaç kuvveti etkisi bulunur. Yani, dairesel bir yol üzerinde dönen bir cisme dışarı doğru bir kuvvetin etki etmesi ve cismi dışarı doğru fırlatmaya çalışması ‘merkezkaç kuvveti’dir. Dünya aniden durunca, merkezkaç kuvveti ortadan kalkar. Bu durumda dünya, insanları daha çok çekecek, ağırlık daha da artacaktır. Ayrıca atmosfer dönme hızı ile dönmesine devam edecektir. Yani, fren yapmış araba örneğindeki gibi insanlar ve eşyalar dâhil, yere sabit olmayan her şey, bu hızla ileri fırlardı. Büyük depremler olur, hayat yok olurdu. Ama hiçbir şey uzaya gitmezdi. Dünyanın dönüşünü durduracak bir kuvvet şimdilik bilinmemektedir.
Depreme Karşı Alınması Gereken Önlemler
Deprem nasıl oluşur öğrendiğimize göre ona karşı alınması gereken önlemlere geçebiliriz. Öncelikle bir deprem çantası hazırlamış olmalıyız. Peki deprem anında ne yapmalıyız?
- Deprem sırasında güvenli bir yere saklanınız. Sakin olunuz, koşmayınız daha önce belirlediğiniz sağlam, sert bir nesnenin altına giriniz ya da yanına uzanınız. Yer sarsıntısı duruncaya kadar saklandığınız yerden çıkmayınız (en az 60 sn ).
- Bir binada, eğer çıkışa uzaksanız binadan çıkmaya çalışmayınız.
- Kitaplık, cam eşyalar, ocak, pencere gibi düşüp kırılınca sizi yaralayabilecek eşyalardan uzak durunuz. Ayrıca pencerelerden de uzak durun çünkü pencereler deprem sırasında içeri doğru patlayabilir.
- Evde güvenli bir yere saklanamıyorsanız, pencerelerden uzakta arkanızı pencereye dönerek diz çökün ve dirseklerinizle yüzünüzü koruyup ellerinizi boynunuzun arkasında birleştiriniz. Ayrıca yüzünüzü korumak için yastık, battaniye, elbise ya da buna benzer herhangi bir şeyi kullanınız.
- Balkona çıkmayınız.
- Asansörleri kesinlikle kullanmayınız.
- Eğer sokaktaysanız elektrik direklerinden uzak durunuz. Bina ve duvar diplerinde ve uçurum kenarlarında durmayınız.
- Dik kayalıkların yanına sokulmayınız.
- Eğer taşıt kullanıyorsanız otoyol bariyerlerinden, köprülerden, kavşaklardan, enerji nakil hatlarından, alt geçitlerden ve yüksek katlı binalardan uzak durunuz ve aracın içinde güvenli bir yerde bekleyiniz.
Kaynak
- Deprem ve Önlemler – MEB