Enerji ve Türleri
Bir cisimde bulunan ve ortaya bir iş çıkarmaya yarayan güce ”Enerji” adı verilir. Örneğin; bir canlıda, bir makinede, suda, rüzgarda bir iş yapabilme gücü vardır.
İlk insanlar kas enerjisi kullanırlardı. Günümüzde ise çok çeşitlenmiştir. Çağlayanların enerjisinden güneş ve atom enerjisine değin çeşitli biçimlerde enerji üretilmiştir. Ortaya, doğal enerji yanında, kimyasal değişmeler yoluyla çeşitli enerjiler çıkmıştır. Ayrıca bunlar birbirine dönüştürülmekte, başka bir yere taşınmaktadır. Örneğin kömürde bulunan kimyasal enerji, yanma ile ısı enerjisine dönüşür. Su buharındaki ısı enerjisi, bir pistonun itmesiyle mekanik enerji olur. Elektrik enerjisi ise uzaklara götürülür; çeşitli biçimlere çevrilir.
Tüm enerjiler iki bölümde toplanır:
1- Gizli (potansiyel) Enerji: Cisimlerde gizli olarak bulunan, kullanılmaya hazır güçtür. Örneğin yukarıdan dökülen bir suda, gerilen bir yayda, kurulan bir saat zembereğinde, doldurulmuş bir silahta bulunan gizli güç bu türe girer. Gizli enerji bir cismin yeri ve durumu değiştirilerek elde edilir.
2- Hareket Enerjisi: Cisimlerin devinimine (harekete) geçirilmesinde elde edilen enerjidir. Bu enerji, cismin hızına bağlı olarak değişir. Örneğin; silah mermisinde devrimsel bir enerji vardır. Merminin hızı yükseldiği ölçüde, enerji de büyür. Genel olarak, cisimlerdeki gizli enerji, cisme devinim ve hız kazandırarak elde edilir. Örneğin; yüksekten dökülen su, bir değirmen tekerliğine çarptığı, gerilen yay serbest bırakılarak oku fırlattığı, kurulu saat zembereği, saat dişlerinin devinimi geçirdiği, kurşun dolu silah, kullanıldığı zaman su, yay, zemberek, kurşunda bulunan gizli enerji devrimsel enerjiye dönüşür.
Günlük yaşamın çeşitli alanlarında karşımıza çıkan mekanik, ısı, elektrik, kimyasal ve nükleer enerji türleri cisimlerdeki gizli enerji türlerinin ortaya çıkarılması ve birbirine dönüştürülmesiyle elde edilmiştir. Örneğin elektrik akımı, iletken bir telden geçerse telin ısınmasına yol açar (ısınma enerjisi); magnetik alan içine yerleştirilmiş bir iletkene verilirse mekanik enerjiye dönüşür. Her gün ısınma enerjisi olarak kullandığımız kömür ve petrol milyarlarca yıl yer altında biriktirilmiş kimyasal enerjidir. Patlamalı benzin motorlarında, benzin buharı-oksijen karışımının kimyasal enerjisi, ısı ve mekanik enerji doğurur.
Tarihsel evrim, enerji türlerinin kullanımında da görülür. İlk çağlarda odun kullanılmış, daha sonra odunun yerini kömür almış, günümüzde ise kömürün yerine petrol ve doğalgaz kullanılmaktadır. Güneşin biriktirdiği doğal kaynaklar giderek azalmakta ve tükenmektedir. Su ile üretilen enerji sınırlıdır. Bu nedenle sınırsız ve tükenmez gibi görülen nükleer enerji üstündeki araştırmalar yoğunlaşmıştır. Gelişmiş batı ülkelerinde, elektrik üreten nükleer santralar giderek artmaktadır. Gemilerde nükller motor kullanılmaktadır.
Dünyada Kullanılan Enerji Kaynakları
Başlangıçtan bugüne, enerji elde edilen kaynaklar şunlardır:
1- İnsan gücü
2- Hayvan Gücü
3- Odun ve kömür
4- Su kaynakları (barajlar)
5- Petrol
6- Gazlar
7- Güneş
8- Sıcak su kaynakları
9- Rüzgar gülü
10- Uranyum madeni (Nükleer Enerji)
* Önümüzdeki yıllarda ise alternatif enerji kaynakları değer kazanacaktır.
