Eğitici Oyuncaklar – Bebekler İçin Oyuncak Seçimi

Eğitici oyuncaklar yaşlara göre nasıl seçilir? Bebeklerin gelişiminde oyuncağın önemi nedir?

Her yaşın farklı oyun ve oyuncak ihtiyacı vardır. Bebeklerin zihinsel ve sosyal gelişiminde oyunun önemi büyüktür. Fakat doğru oyuncak seçimi yapılmalıdır.

Milli Eğitim Bakanlığı2nın hazırladığı 0 – 36 Ay Oyun ve Oyuncak adlı kitabında şu bilgilere yer verilmektedir:

Eğitici oyuncaklar, çocuklara erken yaşta kazandırılmak istenilen kavramları (eşleştirme, farklı olanı bulma, parçaları birleştirme, gruplama, sıralama, ilişki kurma v.b.) hem eğlendirici, hem de eğitici yöntemlerle çocuğa öğretmeye yardımcı olan oyuncaklardır. Bebeklikten itibaren eğitici oyuncaklar, çocuğun gelişiminde önemli rol oynamaktadır.

Eğitici oyuncaklarla çocukların yalnızca bilişsel gelişimi değil, tüm gelişimleri desteklenir. Buna göre eğitici oyuncaklar; çocukların bilişsel, dil ve öz bakım becerisini desteklemek amacıyla sistemli bir şekilde geliştirilmiş, aynı zamanda sosyal-duygusal ve motor becerilerinin gelişimini destekleyen, çocukların oynayarak öğrenmesini sağlayan oyuncaklar olarak tanımlanır.

Eğitici oyuncaklar, çocukların gelişim seviyelerine göre farklılık gösterir. Örneğin; 0- 3 yaşına kadar olan dönemde işitme, dokunma, görme duyularını uyaran mobiller, oyun battaniyeleri vb. oyuncaklar hazırlanabilir. Daha büyük yaşlardaki çocuklar için ise, tek başına ya da grupla oynayabilecekleri tombalalar, dominolar, eşleştirme kartları, yapbozlar parça-bütün oyunları uygun olur.

Eğitici Oyuncakların Çocukların Gelişimine Etkisi

Oyuncaklar; zekâyı, hayal gücünü, duyuları geliştiren, bedensel, ruhsal, dil ve sosyal gelişimi destekleyen materyallerdir. Erken çocukluk döneminde çocuğun, simgeleri kullanma, algılama, yeni kavramlar oluşturma gibi bilişsel becerilerinin ve tüm gelişimlerinin desteklenmesi için eğitici oyuncakları kullanması yararlıdır.

Çocuk, oyun oynarken dünyayı ve çevresini keşfetmekte, yeni bilgiler edinmekte, merak duygusunu tatmin etmektedir. Bellekte tutma, hatırlama, isimlendirme, eşleştirme, sınıflandırma, analiz, sentez, problem çözme gibi zihinsel süreçlerin işleyişi oyunla hızlanmakta ve gelişmektedir. Mantık yürütmeyi, sebep sonuç ilişkileri kurmayı, dikkatini toplamayı, kendini bir amaca yöneltmeyi, oyunda ortaya çıkan sorunları görmeyi ve bunlara çözümler bulmayı öğrenmektedir. Oyunla çocuk; düşünme, algılama, zihinsel planlama gibi zihin gücü gerektiren soyut yetenekler yönünden gelişme sağlamaktadır.

Eğitici Oyuncak Çeşitleri

Çocukların etkin olarak katılım gösterdikleri oyunla eğitim onların özgüven duygularının, problem çözme, sorunları ile başa çıkabilme becerilerinin, bağımsız düşünme güçlerinin, çok yönlü yaratıcılıklarının gelişmesinde çok önemlidir. Eğitici oyuncaklar da bu amaçlara ulaşılmasında önemli bir yer tutar.

Kavram Geliştirici Oyuncaklar

• Şekil kavramı (yuvarlak, kare, üçgen): Çocukların geometrik şekilleri tanımalarına ve öğrenmelerine yardım eden çalışma ve etkinliklerdir.
• Sayı kavramı (1-5 arası sayılar): Çocuklara saymayı öğretmek, sayıları tanıtmak amacıyla yapılan etkinliklerdir. Tüm kavramlarda olduğu gibi bu dönemde kazanılan sayısal bilgiler çocuğun eğitimi için sağlam bir temel oluşturur. Oyuncaklar basitten karmaşığa doğru hazırlanmalıdır.
• Renk kavramı (ana renkler): Renk kavramı, çocukta 2 yaşından sonra gelişmeye başlar. Çocuklar zıt renkleri, daha kolay öğrenirler. Çeşitli dominolar, kartlar, tombalalar hazırlanarak, renk kavramı oyun yoluyla öğretilebilir.
• Boyut kavramı ( büyük-küçük): Boyut kavramına ait ilk davranışlar 2- 3 yaşındaki çocuklarda büyük küçük olanı tanıma ayırt etme ile ortaya çıkmaktadır. 0-36 aylık çocuklar için bu kavramlardan yola çıkarak oyuncaklar hazırlanabilir.

Bellek Geliştirici Oyuncaklar

Belleği çalıştıran, problem çözme becerisini geliştiren oyun materyalleri; Yapboz, takmalı, memory (hafıza) kartları, sökmeli oyuncaklar, ip ve boncuk, halka, anahtar, kilit, ayna, büyüteç, mıknatıs, boncuklu hesap tahtası, kitaplar. Erken çocukluk dönemine uygun önerilen bellek geliştirici oyuncaklar,

Yeni doğanda;

• Hareketli oyuncaklar: Göz odaklamasını teşvik eder. İşitsel uyarı sağlar. Parlak renkli, kalın desenli kitaplar.
• Geçmeli oyuncaklar: Dokunsal uyarı yapar ve güvenlik hissi verir. o Müzikli oyuncaklar: Dikkatin artmasını sağlar ve sakinleştirir.
• Çıngırdaklar: Sesleri fark etmesini sağlar. o Kırılmaz aynalar: Bebeğin kafasını kaldırmasını teşvik ederek kendini keşfetmesini sağlar.

Ay +

• Üst üste koyma oyuncakları: Görsel uyarı ve küçük kas koordinasyonunu geliştirir. Davullar, toplar: Kavrama, atma hareketleri ile dokunsal uyarı sağlar.
• Kumaş faaliyet kitapları: Parmak becerisini, dikkatini ve göz el koordinasyonu geliştirir.

12. ay +

• Bloklar ve üst üste koyma oyuncakları: El ve göz koordinasyonunu geliştirir.
• Doldurulmuş oyuncaklar: Sosyalleşmeyi ve duygu gelişimini öğretir.
• Şekil düzenleme: Görsel ve dokunsal uyarı sağlar. o Basit yapbozlar: Parmak becerisi ve göz el koordinasyonu geliştirir.
• Düğmeli, kollu, kapaklı oyuncaklar: İnce motor becerilerini geliştirir.
• Aletler, bilgisayar oyunları: Büyükleri taklit ederek rol yapar.
• Vurmalı setler: Sebep ve sonuç ilişkisi kurmasını sağlar, küçük kas gelişimini destekler.
• Oyuncak bebekler/bebek setleri: Kendisine rol geliştirmesini sağlar.
• Sanat ürünleri: Yaratıcılığı ve hayal gücünü teşvik eder. o Bloklar: Hacim kavramının gelişimini destekler.
• Kitaplar: Kelime hazinesini, dikkat genişliğini zenginleştirir.

Problem Çözme Becerilerinin Gelişmesine Yardım Eden Oyuncaklar

Çocuklar aletlerin nasıl çalıştığını düşünerek bulma, yeni kelimeler ve fikirleri öğrenme, güçlü kaslar oluşturma ve bunları kontrol edebilmeyi öğrenme, hayal gücünü geliştirme, problem çözme ve işbirliği yapabilme gibi pek çok beceriyi oyun oynarken öğrenir.

Çıngıraklar, basınca öten oyuncaklar, toplar, yapbozlar, boncuklar ve kart oyunları çocukların el göz koordinasyonunu geliştiriyor, problem çözme ve işbirliğini teşvik ediyor ve aletlerin çalışmasında fikirler yaratılıyor.

Bebekler İçin Oyuncak Seçimi Nasıl Yapılır?

Çocuklar için büyük öneme sahip olan çeşitli boyutlar ve renklerdeki oyun malzemeleri, çocukların oynarken hem eğlenmesine, hem de renk, boyut, biçim, şekil gibi kavramları öğrenmelerine yardımcı olur. Çocuk, arkadaşlarıyla birlikte oynarken paylaşmayı, beklemeyi, iş birliği yapmayı da öğrenebilir. Buna ilaveten çocuklar ellerine geçen oyuncakları bozarak, kırarak, parçaları ayırıp birleştirerek hem meraklarını giderir tatmin olurlar hem de objelerin özelliklerini inceler ve keşfederler.

Bebekler gelişim çağlarının ilk yıllarında hızlı bir değişim içindedirler. Bu yaşlarda oynanan oyunlar ve oyuncaklar bebeklerin gelişiminde son derece etkili olduğundan, oyuncak konusunda doğru seçimi yapmak çok önemlidir.

Seçilen oyuncak, bebeği eğlendirmesinin yanı sıra zihinsel ve fiziksel gelişimini de destekler nitelikte olmalıdır. Çok parçalı küplerden, şekillerden oluşan oyuncaklar çocukların yaratıcılığını geliştirmeye yardımcı olurken, beynin farklı bölümlerini çalıştıran müzik aletleri, kukla ve top gibi oyuncaklarsa zeka gelişimine katkıda bulunurlar.

Özellikle 7 yaşına kadar, zeka gelişiminde önemli bir role sahip olan oyuncaklar, çocukların karakter özellikleri ve merak alanlarının ne olduğu konusunda da ipucu verirler.

Doğru Oyuncak Seçimi

• Oyuncak seçiminde cinsiyete değil, gelişime odaklanılmalı.
• Toplumdaki genel kanının aksine, bir çocuğun oyuncak zevkinde cinsiyetin hiçbir etkisi yoktur. Bu sebeple ebeveynlerin oyuncak seçiminde cinsiyet etki unsurları arasında yer almamalı, oyuncak seçimleri toplumun getirdiği cinsiyet rollerinden sıyrılıp çocuğun gelişimi göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.
• Oyuncak seçiminde dikkatli olunmalı.
• Kuruyemişler ortalıkta bırakılmamalı.
• Bebeklere oynaması için bozuk para, disk şeklinde pil veya bu tür pillerin kullanıldığı oyuncaklar verilmemeli.
• Bebeklerin ağzında bir yabancı cisim görüldüğünde onu korkutmadan panik olmadan ağzından almak gerekir.
• Evde kullanılan sıvı veya granül temizlik malzemeleri, bulaşık tozları ve parlatıcılar güvenli kapaklı kaplarda saklanmalı, normal kullanımdaki pet şişelerde bulunmamalı ve kesinlikle bebeklerin erişebileceği yerlerde olmamalıdır.
• Seçilecek oyuncak yaşa, ilgiye, beceriye, gelişim düzeyine ve yeteneklere uygun olmalıdır.
• Oyuncak sivri köşeleri yuvarlatılmış, kaliteli malzemeden yapılmış olmalıdır.
• Seçilen oyuncak hava koşullarına ve uzun süre kullanıma elverişli olmalıdır.
• Oyuncak bebeğin gelişim alanlarının tümünü birden destekleyebilecek zengin uyarıcıları içermelidir. Bu amaçla kasları çalıştıran, girişimciliği ve hayal gücünü artıran, problem çözmeyi ve yaratıcılığı yönlendiren oyuncaklar tercih edilmelidir.
• Yanıcı, parlayıcı nitelikleri olmayan, boyası çıkmayan ve bebeğin sağlığına zarar vermeyecek boya ve verniklerle boyanmış oyuncaklar alınmalıdır.
• Dayanıklı oyuncaklar tercih edilmelidir.
• Oyuncak, çok karmaşık olmayıp, bebeğin tek başına kullanabileceği özellikte olmalıdır.

Oyun, bebeklerin bedensel ve ruhsal gelişimini etkilemenin yanı sıra alacağı eğitimin de önemli bir parçasıdır. Bebeklik döneminden yetişkinliğe kadar hayatının vazgeçilmezlerinden olan oyunlar, çocuğunuzun sosyal yönünün gelişmesinde en etkili unsurlardan biridir.