Evlerimizin önündeki çöp bidonları, akşamları çöp kamyonları ile toplandıktan sonra nereye götürülüyor ya da nasıl yok ediliyor hiç düşündünüz mü? Gelin birlikte şu an bazı şehirlerimizde uygulanmaya başlanan ‘Geri Dönüşüm Projesi’ hakkında bilgi edinelim. Bu yazıyı okuduktan sonra çöplerin işe yaradıklarını ve hatta ekonomiye katkı sağladıklarını öğrenerek, şaşıracaksınız.
Kentler ve içinde barındırdığı nüfus büyüdükçe çöp sorunu da giderek artıyor. Zamanla kentlerin büyümesi, günlük yaşamda üretilen çöpün yok edilmesine ilişkin şu sorunları ortaya çıkarıyor:
– Toplama
– Depolanma
– Yok edilme
Çevre korumacıların çöp konusuna ağırlık vermesi; halkın da evlerde atılan çöplerin yok ediliş biçimiyle ilgilenmesine sebep olmuştur. Aynı zamanda yerel yönetimler de çöplerin atılabileceği arazi bulmakta zorlanmaktadır. Çoğu ülkede eskiden uygulanan açık çöplük sistemi yetersiz olduğu, kötü bir görünüm verdiği, ekonomik olmadığı ve tehlike yarattığı için bırakılmıştır. Ülkemizde de son zamanlarda Geri Dönüşüm Dönüştürme projeleri gündeme gelmektedir. Peki, geri dönüşüm işlemi nasıl yapılmaktadır? Gelin, birlikte öğrenelim.
Piroliz
Çöpler yakılarak, gömülerek ve piroliz ile ortadan kaldırılabilir. Piroliz ;çöp yığınları içindeki cam ve metallerin ayrılmasından sonra geriye kalan ve işe yaramaz gibi görünen organik maddelerin, hava kullanılmadan ısıtılarak gaz, sıvı yakıt ve kömüre dönüştürülmesi işlemine verilen isimdir.
Gelişmiş ülkelerin çoğunda, çöp yığınlarını ortadan kaldırmak için yakma ve gömme işlemleri yerine çöpün değerlendirildiği, atıkların içindeki, işe yarar kısımların geri kazanıldığı piroliz işlemi uygulanmaktadır.
Piroliz işlemi; kimya veya demir-çelik endüstrisinde kullanılan, yüksek sıcaklığa, sülfit ve kloritler gibi aşındırıcı gazlara dayanıklı bir yapıya sahip fırınlarda gerçekleştirilmektedir. Fırının erimeyen bir taban yapısı vardır. Atıklar fırının üst kısmından fırına atılır. Fırının sıcaklığı aşağıya indikçe arttığı için, dibe çöken atıkların yapısında bulunan gazlar açığa çıkar. Oluşan bu gazlar ısındıkları için yükselir ve fırının üst kısmına yakın bir yerden dışarı çıkar. Çıkan gazı külden kurtarmak ve nemini almak için gaz temizleme ünitesine gerek vardır. Diğer atıklar ise fırının dip kısmında erimiş mucur olarak birikir. Mucur su vasıtasıyla ayrıştırma tanklarına gönderilir. Ayrıştırma tankında, metallerden arındırılan mucur, yüksek vasıflı karbon (kok kömürü) olarak değerlendirilir. Piroliz işlemi yakma ve gömme işlemlerine göre çöplere uygulanacak en kazançlı ve en güvenli yöntemdir.
Geri Dönüştürme Tesisi
Fabrikada esas işlemin yapıldığı yer piroliz fırınıdır. Fabrika alanına gelecek çöplerin, piroliz fırınına verilmeden önce ve fırından ürünler alındıktan sonra, bu ürünlerin düzenlenmesi için birtakım ön-arka elemanlara ihtiyaç vardır. Sözü geçen ön-arka ekipmanlar ve piroliz fırınının birleştirilmesi ile çöp işleme fabrikası meydana gelmektedir.
* Öncelikle fabrika alanına kamyonlarla gelen çöpün içinde bulunan mobilya, beyaz eşya ve öteki büyük maddeler elle ayrılır.
* Bu ayırma işleminden sonra kamyonlar yüklerini nakledicilere boşaltır. Naklediciler de atıkları ayırıcı eleğe taşırlar. Bu bölümde büyük parçalı metaller ayrılarak preslenmek üzere kalıplama bölmesine gönderilirler. Diğer atıklar boyutlarına göre ayrılmak için parçalayıcıya geçerler.
* Parçalayıcıdan çıkan atıklar hava sınıflandırıcısına geçer. Bu bölümde, kompresörle üflenen havanın etkisiyle atıklar içinde bulunan cam, metal ve plastik parçacıkları dibe çöker.
* Hava sınıflandırıcısından geçen atıklar, piroliz fırınına verilir. Fırında bir önceki bölümde anlattığımız piroliz işlemi gerçekleştirilir. Piroliz işlemi sonucunda iki ana ürün elde edilir: ‘gaz’ ve ‘kömürleşmiş atıklar’
Piroliz işlemi sonunda üretilen gaz, temizlenmek üzere gaz temizleme ünitesine geçer. Gaz temizleme ünitesinde birtakım kimyasal işlemlerden geçirilerek yağ ve külden arındırılan gazın içinde kalan nem oranı, kondansatörle indirgenir. Kondansatörden çıkan gazın sıcaklığı oldukça yüksektir. Bu gazın sıcaklığı ısı değiştiricilerle suya aktarılır ve suyun buharlaşması sağlanır. Katı atık dönüşüm tesisinin kenarına kurulan buhar türübinüyle de elektrik enerjisi üretilir. Buhar türübinünde kullanılan buhar tekrar yoğunlaşır ve su haline gelir. Bu su daha sonra ısı değiştiricilere geri gönderilir ve tamamen kapalı devre olan bir sistemde yeniden kullanılır.
Diğer yandan ayrıştırma tanklarına geçen mucur, buradan alındıktan sonra yüksek vasıflı karbon (kok kömürü) olarak değer görür. Bu vasıflı karbon ise, sanayinin birçok dalında kullanılabilir.
Ayrıca eleme işlemi sırasında gelen artıklar içinden ayrılan metaller yapılarına göre:
1. Alüminyum
2. Demir
3. Demir ihtiva etmeyen metaller
olarak sınıflandırılıp preslenir ve ihale yolu ile dışarıdaki firmalara verilerek bu metallerin işlenmesi sağlanır. Tesiste işlenen katı atık sonucu elde edilen maddelerse şunlardır:
Yanıcı gaz, kömür, elektrik, metal, cam, plastik
Bu maddelerden cam, metal ve plastiğin üretim oranı çöpün bileşimindeki oranlarına göre değişir. Bu malzemelerin satışından dolayı, her yıl belirli bir kazanç elde edilir. Yani kısaca çöp paraya dönüştürülür.
Geri dönüşüm projeleri ile,
• Doğal kaynaklarımız korunur. Kullanılmış ambalaj ve benzeri değerlendirilebilir atıkların bir hammadde kaynağı olarak kullanılması yerine, kullanıldığı malzeme için tüketilmesi gereken hammaddenin veya doğal kaynağın korunması gibi önemli bir tasarrufu doğurur. Doğal kaynaklarımız, dünya nüfusunun ve tüketimin artması sebebi ile her geçen gün azalmaktadır. Bu nedenle doğal kaynaklarımızın daha verimli bir şekilde kullanılması gerekmektedir.
• Enerji tasarrufu sağlanır. Geri dönüşüm sırasında uygulanan fiziksel ve kimyasal işlem sayısı, normal üretim işlemlerine göre daha az olduğu için, geri dönüşüm ile malzeme üretilmesinde önemli bir enerji tasarrufu sağlanır. Geri dönüşüm ile tasarruf edilen enerji miktarı atık cins ve bileşimine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin bir alüminyum kutunun geri dönüşümü ile %90, kâğıdın geri dönüşümü ile %60 oranında enerji tasarrufu sağlandığı birçok uzman tarafından ifade edilmektedir.
• Atık miktarı azalır. Geri dönüşüm sayesinde çöplüklere daha az atık gider ve buna ek olarak bu atıkların taşınması ve depolanması kolaylaşır, çünkü artık daha az çöp alanı ve daha az enerji gerekmektedir.
• Geri dönüşüm ekonomiye katkı sağlar. Geri dönüşüm sayesinde hammaddelerin azalması ve doğal kaynakların tükenmesi önlenecek, böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır.
Ne dersiniz çöplerin ülke ekonomisine faydalı olabileceğini hiç düşünmüş müydünüz? En azından bu yazıyı okuduktan sonra, çöplerin de bir işe yaradığını öğrenen çocuklarımız, cam şişeleri çöpe atmak yerine; belediyelerin belirli yerlere yerleştirdiği cam toplama kutularına atarak, hem çevreye, hem de ülke ekonomisine bir katkıda bulunabileceklerini öğrenebilirler.