Bir karışım, karışımı oluşturan maddelerin özelliklerine bağlı olarak farklı yöntemlerle ayrılır. Maddeler birbiri ile her oranda karışabildiği gibi, basit fiziksel işlemlerle de ayrılabilir.
Karışımları ayırma yöntemleri şunlardır: eleme, süzme, yüzdürme, dinlendirme, mıknatısla ayırma, buharlaştırma.
- Eleme Yöntemi:
Eleme yöntemi, farklı tanecik büyüklüklerine sahip, iki katı maddeyi ayırmak için kullanılır. Karışım ‘elek’ kullanılarak elenir. Küçük tanecikler elekten geçer, büyük tanecikler ise elek üstünde kalır. Örneğin; kepek-un, çakıl-kum, kömür-kömür tozu bu yöntem kullanılarak ayrılır.
- Süzme Yöntemi:
Sıvı bir madde ile sıvı içinde çözünmeyen katı bir maddeyi birbirinden ayırmak için süzme yöntemi kullanılır. Karışımı oluşturan katılar ve sıvılar süzgeçten geçirilir. Süzme işlemi için kullanılan süzgecin gözenekleri, katı maddenin tanelerinden daha küçük olmalıdır. Örneğin; suda haşlanan makarna bu yöntem kullanılarak suyundan ayrılır.
- Yüzdürme Yöntemi:
Bazı maddeler suda yüzer, bazıları is batar. Birbirine karışmış yüzen ve batan katı maddeleri ayırmak için yüzdürme yöntemi kullanılır. Yüzdürme yönteminde karışımı oluşturan maddeler suya konur. Yüzen madde kaşık veya süzgeç yardımıyla alınır. Suda kalan diğer madde ise süzülür. Örneğin; pirincin içinde bulunan yabancı maddeler bu yöntem ile ayrılır. Suda yüzen maddelere örnek olarak; saman, karabiber, yaprak ve plastiği verebiliriz. Suda batan maddelere örnek olarak ise; pirinç, tuz, çakıl taşı ve demir verilebilir.
- Dinlendirme Yöntemi
Bir sıvı içinde dağılmış olan katı taneciklerin dibe çöktürülerek birbirinden ayrılması için dinlendirme yöntemi kullanılır. Örneğin; şehirlerde kullanılan suyun bir kısmı göl ve akarsulardan elde edilir. Taş ve toprakla karışmış durumda olan bu sular, öncelikli olarak dinlendirme havuzlarına alınır ve bu şekilde içindeki taş ve toprağın dibe çökmesi sağlanır.
- Mıknatısla Ayırma Yöntemi
Mıknatısın çektiği maddeler; demir, nikel ve kobalttır. Bu maddeler yabancı maddelerle karıştırıldığı zaman birbirinden ayrımak için mıknatıs kullanılır. Karışımı oluşturan maddelere mıknatıs yaklaştırılır ve mıknatısın çektiği maddeler mıknatısa yapışır.
- Buharlaştırma Yöntemi
Bir sıvının içinde çözünmüş olan katı bir maddeyi ayımak için buhalaştırma yöntemi kulllanılır. Önce karışım ısıtılır. Isıtma sonucunda sıvı buharlaşır ve karışımdan uzaklaşır. Geriye katı madde kalır. Örneğin; tuzlu su, süt tozu ve deniz tuzu gibi karışımları ayrıştırma buharlaştırma yöntemiyle gerçekleştirilir.
Bazen karışımları ayrımak için birden fazla yöntemin birlikte kullanılması gerekir. Kullanılacak yöntemler, doğru sıra belirlendikten sonra uygulanır. Örneğin; demir tozu, su ve bakırdan oluşan bir karışımda; önce mıknatısla ayırma yöntemi kullanılarak demir tozu diğerlerinden ayrılır çünkü demir mıknatıs tarafından çekilir. Geriye tuz ve bakır karışımı kalır. Sonra süzme yöntemi kullanmak üzere kalan bakır ve tuza su eklenir. Tuz suda çözünür. Bakır suda çözünmez. Böylece, bakır süzgeçle karışımdan ayrılır. En son olarak, buharlaştırma yöntemi kullanılır. Kalan tuzlu su çözeltisi ısıtılır. Su buharlaşır ve geriye tuz kalır.
Sıvılardan biri diğeri üzerinde yüzmüyorsa ‘ayırma hunisi’ kullanılarak iki sıvı birbirinden ayrılabilir. Birbiri içinde çözünmüş sıvıların ayrılmasında ise ‘damıtma’ yöntemi kulllanılır. Damıtma yönteminde, karışan maddelerin farklı kaynama noktalarına sahip olmasından faydalanılır. Farklı kaynama noktasına sahip iki sıvıdan kaynama noktası düşük olan sıvı daha önce buharlaşmaya başlar ve ayrı bir kapta toplanarak yoğunlaştırılır. Bu sayede, iki sıvı ayrılmış olur. Damıtma yöntemi kullanılarak rafinerilerde petrolden petrol gazı, benzin, gaz yağı, fuel oil, makine yağları ve asfalt elde edilir.
