Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri

Göller, çeşitli nedenlerle karalar üzerinde çanaklaşmış alanlarda toplanan su birikintileridir. Genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantıları bulunmaz. Yeryüzündeki tatlı su kaynaklarının %87’sini oluşturan göllerin karalar üzerinde kapladığı alan ise %2’dir.

Yer altı ve yer üstü sularıyla beslenen göllerin suları tatlı, acı, sodalı veya tuzlu olabilir. Göl sularındaki bu çeşitliliğin nedenleri arasında; iklim koşulları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, beslenme kaynakları, gölün büyüklüğü, derinliği ve göl ayağının (gideğen) bulunup bulunmamasıdır.

Güçlü beslenme kaynağı bulunan göller, fazla sularını bir göl ayağı yardııyla denizlere boşaltır. Sularını bir göl ayağı ile denizlere boşaltan göllerin suyu tatlı olur. Sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise tuzlu veya acı olur.

Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri

Göller, oluşumlarında rol oynayan faktörlere göre farklılıklar gösterir. Genel olarak göller doğal göller ve yapay göller olarak ikiye ayrılır. Doğal ve yapay göller de kendi içlerinde çeşitlilik gösterir.

A. Doğal Göller

Yeryüzünde iç ve dış kuvvetler sonucunda meydana gelen çukurlarda toplanan su birikintilerine ‘göl’ denir. Doğal göller oluşumlarına göre gruplara ayrılır:

1. Tektronik Göller:

Yer kabuğu hareketlerinden dolayı bazı alanlar çökerek, çukurlar oluşturur. Bu çukurlarda toplanan sular tektronik göllerdir. Dünyadaki belli başlı tektronik göller arasında; Hazal, Aral, Lut, Baykal ve Afrika kıtasının doğusundaki bazı göller sayılabilir.

2. Karstik Göller:

Kireç taşı, kaya tozu ve alçı taşı gibi kolay eriyebilen karstik arazilerdeki polye ve obruk gibi çukurların içinde zamanla sular toplanır. Bu şekilde meydana gelen göllere ‘karstik göller’ adı verilir.

3. Buzul Gölleri:

Buzul aşındırması sonucunda bazı çukurlar oluşur. Böyle çukurlarda zamanla toplanan suların meydana getirdiği göllere ‘buzul gölleri’ denir. Dünyanın kuzeyinde, Kanada, Norveç, Finlandiya ve Danimarka gibi ülkelerde çok sayıda buzul gölleri bulunur.

4. Volkanik Göller:

Volkanik faaliyetler sonucunda oluşmuş çanaklarda toplanan sular volkanik gölleri meydana getirir. Volkanik göller yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa ‘krater’ adı verilir. Yanardağ konisinin patlamasından dolayı meydana gelen geniş çukurlarda oluşan göllere ‘kaldera’, volkanik patlama çanaklarında oluşan göllere ise ‘maar gölü’ adı verilir. Dünyada volkanik faaliyetlerin görüldüğü İtalya, Endonezya, Japonya ve Türkiye gibi ülkelerde bu tip göller yer alır.

5. Set Gölleri:

Vadi, tektronik çukurluk veya koy gibi yer şekillerinin önünün çeşitli şekillerde ve çeşitli malzemelerle kapanması sonucu meydana gelen göllere ‘set gölleri’ denir. Set gölleri oluşumlarına göre beşe ayrılır:

• Volkanik Set Gölleri: Volkanik faaliyetler esnasında çıkan lavların bir çukurun önünü kapatması sonucunda oluşan göllere denir.
• Heyelan Set Gölleri: Heyelan esnasında sürüklenen malzemenin bir çukurun önünü kapatması sonucunda oluşan göllere denir.
• Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal malzemeyle kapanması sonucuna oluşan göllere denir. Bu göller genellikle sığ ve küçük olur.
• Kıyı Set Gölleri: Alçak kıyılarda, dalgaların ve akıntıların etkisiyle oluşan kıyı kordonlarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucunda meydana gelen göllere denir. Bu şekilde oluşan kıyı set göllerine ‘lagün’ veya ‘deniz kulağı’ da denir.
• Moren Set Gölleri: Moren setlerinin buzullardan çıkan suların önünü kapatması sonucunda oluşan göllere denir. Moren set gölleri Kuzeybatı Avrupa’da yaygındır.

6. Karma Oluşumlu Göller:

Oluşumunda birçok faktörün rol oynadığı göllere verilen addır.  Karma göllerin oluşumunda tek faktör etken değildir, birden fazla faktör etkili olmuştur.

B. Yapay Göller

İnsanların sulamak, içme suyu sağlamak, günlük işlerde kullanmak ve elektrik enerjisi elde etmek için akarsuların önünü bir setle kapatarak, yapay olarak oluşturdukları göllere verilen addır. Bu göllere ‘baraj gölleri’ de denir.

Göller bulundukları coğrafyanın özelliklerine bağlı olarak çeşitli şekillerde meydana gelir ve insan yaşamı için çok önemli bir su kaynağı oluşturur.