Opera Nedir?
Opera bir sanat dalıdır. Genellikle tarihi ve ya mitolojik konulu bir drama eşliğinde ortaya konan, müzikal ve teatral formda bir sahne eseridir.
Opera sözcüğü, İtalyanca “opera musica” (müzikli yapıtlar) deyiminin kısaltılmışıdır.
Opera Terminolojisi
Opera’da oyuncuların herşeyi şarkıyla anlattığı oyunun metnine‘libretto’ denir.
Oyun süresinin çoğunu sözlü bölümler oluşturur. Sözler, konunun akışına göre belli başlı şu müzik türleri içinde bestelenir:
Operalarda solistlerden birinin orkestra eşliğinde söylediği, genellikle kendi içinde bütünlüğü olan parçaya ‘arya’ denir. Arya bir kişinin duygu ve düşüncelerini yansıtır.
Düet, terzet, kuartet, kentet vb. İki, üç, dört ve beş kişinin duygu, düşünce ve konuşmalarını iletir.
Koro ise oyundaki kamu vicdanının sesini ortaya koyar.
Kişilerin sözlerini konuşurcasına söyledikleri bölüm ‘resitatif‘tir.
Bunların dışında oyun başlarken genellikle bir giriş parçasına (uverütr)ve oyun içinde yer yer orkestra bölümleri ya da geçitleri gibi çalgısal bölümlere yer verilir. Bazı operalarda bale sahneleri de bulunur.
Opera’nın Doğuşu
Opera sanatının ana yurdu İtalya’dır. Rönesans’ın başlıca merkezlerinden olan Floransa, müzikli sahne eserlerinin de beşiği sayılır.
İncelemelerden, opera fikrinin bu şehirdeki bazı müzikçi ve şairlerin birleşerek eski Yunan oyunlarına benzer eserler yazmak istemelerinden doğduğu anlaşılıyor.
Örnek olarak; “Yunan Trajedisi” ele alınınca eşlik edecek müziğin nasıl olacağı problemi tartışmalara yol açmış, mısraları Renuccini tarafından yazılan ve Peri tarafından 1594‘te bestelenen “Dafne” adlı ilk opera sanat çevrelerince büyük heyecan uyandırmıştı.
Opera’nın Gelişimi
Operada ki ilk gelişimi Claudio Monteverdi ile görüyoruz. 1607 yılında bestelediği “Orfeo” adlı operasıyla orkestrayı birinci plana almış, ses türlerini zenginleştirmiştir.
Burjuvaların da opera istemesi nedeniyle sanatçılar opera havaları yazmış ve 30 yıl sonra Venedik’te para karşılığı opera izlenebilen ilk opera binasının açılmasıyla, sanatın merkezi Floransa’dan bu şehre geçmişti.
Burada koro ikinci plana alınarak, “Venedik üslubu” opera doğmuştur. 17. yüzyıl ın sonlarına doğru Napoli, İtalyan operasının merkezi olmaya başladı. İtalyan operası kısa zamanda Avrupa’ya yayıldı.
Opera sanatı en büyük gelişmeyi 19. yüzyıl’da gösterdi. Yüzyılın ilk yarısında “opera buffa”(komik opera) İtalya’da Rossini, Donizetti ve özellikle de Mozart ile dikkate değer örnekler kazandı.
Türkiye’de Opera
Türkiye’de Cumhuriyet ilan edildikten sonra çok sesli müziğin yaygılaştırılması hareketi başlamıştır. Opera, müziğin en yüksek biçimi olarak kabul edilmiş ve bir Türk operası kurulması yönündeki çalışmalara hız verilmiştir.
1930 yılında İstanbul’da “Opera Cemiyeti” kurulmuş, 1934 yılında ise “Büyük Opera Heyeti” tarafından Verdi’nin “La Tarviata” operası sahnelenmiştir. Aynı yıl Atatürk ve İran Şahı Rıza Pehlevi’nin huzurunda başarıyla sahnelenen Ahmed Adnan Saygun’un bestelediği “Özsoy” operası, Türk opera tarihinde önemli bir dönüm noktası sayılır.
1936 yılında Ankara Devlet Konservatuarı’nın açılışı ve son sınıf öğrencileri için Konservatuar Tatbikat Sahnesi’nin kurulması ile disiplinli opera çalışmaları başlamıştır.
Almanya’dan gelen ünlü besteci Paul Hindermith ve opera rejisörü Carl Ebert’in Türkiye’de opera sanatının gelişmesine önemli katkıları olmuştur.
Cumhuriyet’in ilanından sonra kültür ve sanat alanında büyük gelişmelere tanık olunmuş ve halkın isteği ve ilgisi doğrultusunda çalışmalar gerçekleştirilmiş, konservatuar açılmış, Türk bestecileri kendi eserlerinden örnekleri en güzel şekilde sahneye taşımış ve tüm dünyanın beğenisi ile karşılanmışlardır.
Türk Opera Sanatçıları
Türkiye opera tarihinde yer eden bazı opera sanatçıları şunlardır:
Atilla Manizade, Aydın Gün, Ayhan Aydan, Ayhan Baran,Azra Gün, Bülent Bezdüz, Cemal Sahir, Ertuğrul İlgin, Ferhat Göçer, Gül Sabar, Güneş Gürle, Hülya Kazan, Jaklin Çarkçı, Leyla Demiriş, Leyla Gencer, Melek Kobra, Meral Menderes, Mesude Çağlayan, Muammer Esi, Ruhi Su, Ruhsar Öcal, Saadet İkesus, Semiha Berksoy, Zehra Yıldız, Ömer Yılmaz, Özay Günay, İclal Ar, Linet Şaul, Şevkiye May.