Otizm nedir? Otizm belirtileri nelerdir? Otizm çeşitleri nelerdir? İşte otizm hakkında bilinmesi gereken her şey.
2 Nisan Otizm Farkındalık Günü olarak değerlendirilmektedir. Otizim hakkında MEB’in yayınladığı bilgilendirici materyali kullanarak bilinmesi gerekenleri derledik.
Otizm Nedir?
Otizm nedir? Otizm genellikle yaşamın ilk 2 yılında ortaya çıkan sosyal ve iletişim becerilerinin oluşmasını etkileyen kalıtımsal bir gelişim bozukluğudur. Otizm, üç yaşından önce başlayan ve ömür boyu süren, sosyal etkileşime ve iletişime zarar veren, sınırlı ve tekrarlanan davranışlara yol açan, beynin gelişimini engelleyen bir rahatsızlıktır.
Otizm de farklı seviyelerde zekâ geriliği görülmekle beraber normal zekâ seviyesinde de olabilir. Genellikle öğrenme zorluğu söz konusudur. Otizm erkek çocuklarda kız çocuklarından 4 kat daha fazla görülmektedir. Her yaşta ve her kültür seviyesinde anne-babaların çocuklarında görülebilmektedir. Otistik çocuğun dünyayı algılama şekli diğer çocuklardan farklı olduğu için özel yaklaşım gerektirir. Çocuğun normal yaşama alışması ve öğrenmesi için aile eğitilmeli ve aileye destek verilmelidir.
Otizm Nedenleri
Otizm nedir sorusunun cevabı nedenleri de akla getirir. Otizm nedenleri kesin olarak bilinmemekle beraber değişik faktörlerin otizme neden olduğu düşünülmektedir.
Otizm Belirtileri
Otistik bireyin kendine has belli özellikleri vardır. Bu belirtiler genelde ilk 30 ayda kendini gösterir. İlk 30 ay normal bir gelişme dönemi olabilir ve bu sürede hiçbir şikayet olmayabilir. Otizm, tek bir belirtiden çok bir dizi belirti ile fark edilir.
- Sosyal ilişkilerde güçlük
- Konuşma güçlüğü
- Hayal gücünü kullanma ve oyun oynamada zorlanma
- Değişikliklere karşı tepki ve direnç gösterme
- Başkalarına karşı ilgisizlik
- Göz temasından kaçınma
- Anlamsız sözleri tekrarlama
- Rutin yaşama bağlılık
- Uygunsuz sebepsiz ağlamak-gülmek
- Acı ve tehlikeye duyarsızlık
- Cevap verme yerine kendine söyleneni tekrarlama)
- Yalnız kalmayı tercih etme
- Seslere karşı aşırı duyarlılık veya duyarsızlık
- Objeleri kendi etrafında çevirme
- Temastan ve sevilmekten hoşlanmama
- Aşırı hareketlilik veya hareketsizlik
- Motor hareket gelişiminde düzensizlik
- İhtiyaçlarını konuşmak yerine hareketle belirtme
- Objelere bağlanma
- Sebepsiz stres ve üzüntü
- Sallanmak, çırpınmak gibi hareketler
Otizm Çeşitleri
Asperger Sendromu
Bu sendromda tipik olarak otistik çocuklarda görülen sosyal ilişki ve iletişim sorunlarının yanı sıra dar ilgi alanı görülür. Örneğin, hangi tarihin hangi güne geldiğini hesaplayamazlar, uzun bir metni ezberleyemezler. Çok sınırlı bir konuda çok derin bilgilere sahip olurlar. Otistiklerden farklı olarak zamanında konuşmaya başlarlar. Aşırı bilgiçlik ve el becerilerinde özel sorunlar çok tipiktir. Bu çocuklar normal veya üstün zekâya sahiptirler. Mekanik oyuncaklara çok düşkündürler. Davranış sorunları olur. El-kol hareketleri, mimikler ve vücut dilini kullanma konusunda sorunları vardır.
Çocukluğun Dezintegratif Bozukluğu
Bu çocuklarda doğumdan sonra en az 2 yıl, tamamen normal gelişim söz konusudur. Sıklıkla 3-4 yaşları arasında ortaya çıkar. Bu tanıyı koyabilmek için belirtilerin 10 yaşından önce gelişmiş olması gerekir. Çocukluk dezintegratifin başlaması ile ilk olarak aktivitelerde artma, huzursuzluk, kaygı olur ve daha önce kazanılmış olan beceriler hızla yitirilmeye başlar. Çocukluk dezintegratifin bozukluğunda ağır zihinsel engel görülür.
Rett Sendromu
Rett Sendromu yalnız kızlarda görülen bir sendromdur. En önemli belirtisi; normal bir doğum, ilk beş ay normal gelişimi takiben bebeğin başının büyümesinin giderek durması ve kafa çapında görülen küçülmedir. Rett sendromu olan çocuklar, ellerini belli bir amaca yönelik olarak kullanmaktan vazgeçmeleri ve çamaşır yıkıyormuş gibi tipik el hareketleri ile ayırt edilir. İlk bir yıl içinde sosyal iletişimleri bozulur, daha ileri yaşlarda yürümeye başlamışlarsa yürümeleri de bozulur. Konuşmaları gelişmez veya gecikir.
Atipik Otizm
Gözlenen semptomların tanı koymak için yetersiz kalması durumunda atipik otizm tanısı konur.
- Karşılıklı toplumsal etkileşimde ağır ve yaygın gelişimsel bozukluk varsa,
- Sözel ve sözel olmayan iletişim becerilerinin gelişmesinde bozukluk varsa,
- Basmakalıp davranış, ilgiler ve etkinlikler mevcutsa,
Şizofreni, şizotipal kişilik bozukluğu ya da çekingen kişilik bozukluğu için tanı ölçütleri karşılanamıyorsa bu kategori kullanılır.
Otistik Çocuklarda Davranış Bozuklukları
Öfke nöbetleri: Genellikle 2-5 yaş arasında belirgindir. Bu dönemde konuşma sorunu olduğu için ihtiyaçlarını dile getiremez dolayısıyla bağırma tekmeleme gibi davranışlar sergiler.
Çevresine zarar verme: Evdeki eşyalara zarar verme, dışarda sebepsiz yere çığlık atma gibi davranışlar sergiler.
Kendine zarar verme: Kızdığı veya endişelendiği zaman yüzünü tırmalama, ellerini ısırma, saçlarını yolma, başını duvara veya yere vurma gibi davranışlar sergiler.
Sterotip (tekrarlanan hareket dizisi): El çırpma, vücut veya kafa sallama, kendi etrafında dönme gibi amaçsız hareketleri tekrarlayarak sergiler. Nesne veya oyuncakları üst üste belirli bir hizada dizer, her gün aynı yemeği yemek, aynı giysileri giymek gibi davranışlar sergiler.
Otizm Tanısı
Otizmde erken tanı büyük önem taşır. Zira otizmin bilinen tek tedavisi eğitimdir. Özel eğitim ile çocuklar ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş programlar ile gelişim gösterir. Erken tanı konulan ve yoğun özel eğitim alan çocuklarda belirgin değişiklikler gözleniyor.
Erken tanı ve etkili özel eğitim ile otizmli çocukların yaşamlarında büyük değişimler gözlenebileceği gibi, ebeveynlerin bu konuda bilinçlendirilmesi büyük önem taşıyor.
Otizm tanısı 18. ay ve daha önce konulabilir. Çünkü otizm belirtileri 18 aydan önce ortaya çıkar ancak bazı çocuklar 12-18 ay arası normal gelişim gösterirler. Daha sonra gerilemeye başlarlar. Otizmin fiziksel bulguları olmadığı için tanı koyma ve değerlendirme, gözlem ve ölçeklerin verdikleri bilgilere dayalıdır. Otizmde erken tanı için erken ipuçlarını bilmek ve gözlemlemek çok önemlidir. Ortalama tanı koyma yaşı 36. aydır.
Konuşmanın gelişmemesi, adı ile seslenildiğinde bakmama, uygun zamanlarda göz kontağı kurmama, oyuncak dışındaki eşyalarla ve aktivitelerle takıntılı uğraş, bay bay yapma gibi taklit ile öğrenilen sosyal davranışları göstermeme davranışları otizmde erken tanı için önemli ipuçlarıdır. Doğumsal işitme ve görme kaybı, reaktif bağlanma bozukluğu, mental retardasyon, duygusal sitümülasyondan uzak kalmış çocuklarda otistik belirtiler görülmekle beraber ayrıcı tanının bu hastalıklar göz önünde bulundurularak yapılması gerekir.
Otizm Tedavisi
Otizm nedir sorusunun cevabı tedavi olup olmadığını da beraberinde getiriyor. Otizmin kesin tedavisi henüz bulunamamıştır. Ancak erken tanı ve erken tedaviye başlama çocuğun olumlu yönde gelişimini ve topluma uyumunu kolaylaştırır. Tedavinin ana amaçları; ilgi bozuklukları ve ailenin sıkıntılarını azaltmak ve yaşam kalitesi ile işlevsel bağımsızlığı arttırmaktır. Tedavi çocuğun gereksinimlerine göre belirlenir.
Otizmde Erken Eğitimin Önemi Nedir?
İsanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Sağlık Daire Başkanlığı Engelliler Müdürlüğü’nün hazırladığı “Otizmli Bireylere ve Ailelerine Psikolojik Destek” kitabında şu bilgiler yer almaktadır.
Otizmi incelerken, otizm belirtilerinin 3 yaşından önce görülen bazı yetersizlikler üzerine yoğunlaştığını görürüz. Yetersizlikleri olan otizmli çocuğun, yaşı 18 ilerledikçe bazı alanlarda yaşadığı güçlükler daha da artabilir. Bundan dolayı da yaşıtlarından geri kalır. Yaşına uygun gelişme aşamalarını geçip, ihtiyacı olduğu becerileri edinmezse çevresinde sıkıntılar yaşamaya başlar. O yüzden, otizm tanısı koyulduktan sonra, çocuk için gerekli olan eğitime bir an önce başlanmalıdır.
Bu amaçla profesyonel yardım almak, eğitimcilerin ve ailenin işbirliği içinde neler yapılması gerektiğini belirlemek gerekir. Bu amaçla okul öncesi özel eğitim hizmetlerinden ve rehberlik hizmetlerinden faydalanmak mümkündür. Otizmli çocuğa verilecek erken eğitim, çocuğun çevresine uyum sağlaması ve yetersizliklerinin giderilmesi için büyük yarar sağlayacaktır. İlerleyen aşamalarda, eğitsel değerlendirme sonucuna göre yönlendirileceği okula (kaynaştırma uygulamaları, özel alt sınıf vb.) uyum sağlaması açısından da oldukça önemlidir.
Yaşlara Göre Eğitim Olanakları Nelerdir?
İsanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Sağlık Daire Başkanlığı Engelliler Müdürlüğü’nün hazırladığı “Otizmli Bireylere ve Ailelerine Psikolojik Destek” kitabında şu bilgiler yer almaktadır.
Otizmli çocuklara, olabilecek en erken yaşta eğitim verilebilmesi için ülkemizde çeşitli olanaklar mevcuttur. Okul öncesi çağında olan otizmli çocuklar için okul öncesi özel eğitim hizmetleri, destek eğitim hizmetleri, rehberlik uygulamaları ve yönlendirme hizmetleri bulunmaktadır. Bu hizmetlerden faydalanabilmek için, otizmli çocuğun tıbbi ve eğitsel tanısının bulunması gerekmektedir. Tanı koyulduktan sonra, gereksinime göre resmi ve özel kurumların eğitim olanaklarından faydalanmak mümkündür.
Okul çağındaki otizmli çocuklar için de yine gereksinimine ve değerlendirmesine göre devlet okullarında özel alt sınıf, kaynaştırma uygulamaları ve destek eğitim hizmetleri mevcuttur. Bunun yanında özel kurumlarda (rehabilitasyon merkezleri, özel okullar, dil ve konuşma terapisti, duyu bütünleme, spor, müzik vb. eğitimleri) çocuğun ihtiyaç duyduğu alana yönelik belirlenmiş zamanlarda eğitim olanaklarından faydalanmalıdır. Çocuğun eğitim 19 aldığı kurumlar kollektif olarak çalışmalıdır.
Çalışma çağındaki otizmli bireyler için ise, ülkemizde çeşitli devlet kurumlarında veya özel kuruluşlarda iş ve meslek eğitimi olanakları bulunmaktadır. Bu eğitim olanağından faydalanmak için de bireyin, değerlendirme sonucuna göre iş okullarına ve meslek eğitim merkezlerine yönlendirilmeleri gerekir. Gerekli iş ve meslek eğitim becerileri edinen bireyler için de çalışma olanakları gittikçe gelişmektedir. Bu alanda çalışmalar yapılmaktadır.