Rüzgar Nedir?
Rüzgar, atmosfer basıncı ve yer kürenin değişik bölgeleri arasındaki sıcaklık farklarından kaynaklanan hava hareketidir.
Rüzgar Nasıl Oluşur?
Bu harekete, kara ve hava sıcaklığındaki değişimler neden olur. Sıcaklık farkları, yüksek ve alçak basınç alanlarının doğmasına yol açar.
Sıcak bölgelerde, alçak basınç alanları, soğuk bölgelerde, yüksek basınç alanları oluşur. İki bölge arasındaki basınç farkının oluşması sonucu hava yer değiştirerek, yüksek basınç bölgelerinden, alçak basınç bölgelerine doğru hareket eder.
İki yer arasındaki basınç eşitlenince rüzgar durur.
Rüzgarın Özellikleri Nelerdir?
Rüzgarın şiddeti, yüksek ve alçak basınç alanları arasındaki farkın büyüklüğüne bağlıdır ve fark büyüdükçe, rüzgar şiddetlenir.
Rüzgarın hızı arttıkça, iç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır. Rüzgarın hızı, “anenometre” adı verilen aletlerle ölçülür ama artık meterolojik ölçümlerin çoğu, sensörler yoluyla, otomatik meteroloji istasyonları tarafından yapılmaktadır.
Rüzgarın yönü, “rüzgar gülü” ile ölçülür.
Rüzgarın doğrultusu, estiği yön ile belirtilir. Örneğin “kuzey rüzgarı” kuzeyden gelen, kuzeyden güneye esen rüzgar demektir.
Rüzgarın Çeşitleri
Sürekli rüzgarlar: belirli bir yönden yıl boyunca esen rüzgarlardır. Batı rüzgarları, kutup rüzgarları ve alizeler sürekli rüzgarlara örnektir.
Mevsimlik (Devirli) rüzgarlar: karalar ile denizlerin farklı ısınmasına bağlı olarak oluşan rüzgarlardır. Yılın bir yarısında belirli bir yönden, diğer yarısında ise tam tersi yönden esen rüzgarlardır. Yıl içinde yaklaşık altı aylık sürelerle yön değiştiren bu rüzgarlar “devirli rüzgarlar” da denir. Yaz musonu, kış musonu mevsimlik rüzgaralara örnektir.
Yerel rüzgarlar: bir bölgede, kısa süre içinde esen rüzgarlara denir. Yerel rüzgarların esiş süreleri genellikle kısadır ve etki alanları dardır. Sıcak yerel rüzgarlar; Fön, Hamsin ve Sirokko, soğuk yerel rüzgarlar ise; Bora, Krivetz ve Mistral’dir.
Bazı özel rüzgarlar vardır:
Samyeli; çölden esen bir rüzgardır.
İmbat; mevsim rüzgarıdır ve Ege bölgesinde görülür. Yaz mevsiminde gündüz denizden karaya doğru esen rüzgardır.
Türkiye’de Esen Başlıca Rüzgarlar
Rüzgarlar, ana isimlerinin yanı sıra, yönlere göre de adlandırılır.
Ana yönlerden esen rüzgarlar:
Kıble: güneyden esen oldukça sıcak ve nemli bir rüzgardır. İsmini güneyin simgesi “kıble”den alır.
Gündoğusu (Akyel): doğudan esen soğuk ve kuru bir rüzgardır. Ani ısı değişikliklerine neden olur. Bu ani ısı değişiklikleri nedeniyle balıklar bulundukları bölgeyi terkederler ve avlanmak neredeyse imkansız hale gelir. Balıkçılar tarafından sevilmeyen bir rüzgardır. Diğer bir özelliği yağışı kesmesidir. Bir diğer adı Akyel’dir.
Yıldız: kuzeyden esen, ismini kutup yıldızına istinaden balıkçıların verdiği, soğuk rüzgardır. Genellikle yurdun kuzey kesimlerinde etkili, denizden karaya esen bir rüzgardır. Karadeniz ve Maramara denizi üzerinde oluşan soğuk havayı karaya taşır. En temel özelliği yaz aylarında serin, kış aylarında soğuk hava taşımasıdır.
Günbatısı: batıdan esen rüzgardır. Sıcak, nemli ve bunaltıcı bir rüzgardır.
Ara yönlerden esen rüzgarlar:
Keşişleme: güneydoğudan esen rüzgara denizcilerin verdiği addır. Uludağ’ın eski adı olan “Keşiş Dağı”nın yönüne göre adlandırılmıştır. Kuru ve sıcak bir rüzgardır. Havayı kurutur, sıcaklığın artmasına neden olur.
Lodos: güneybatıdan esen rüzgardır. Türkiye’nin batı kesimlerinden eser ve sıcaktır. Yağmur öncesinde ılık ve nemli bir havaya, estiği sürece de sıcaklıkların normalin üstünde artmasına neden olur.
Görüş mesafesini, içerdiği nem nedeniyle yüzde 10 kadar düşürebilir, bu nedenle özellikle denizciler için oldukça önemli ve tehlikeli varsayılan rüzgar tipidir. Zaman zaman Ege ve Batı Karadeniz’de deniz ulaşımını etkilediği gibi, bilhassa Marmara’da deniz ulaşımını olumsuz etkiler.
Kıyı erozyonuna neden olan rüzgar tiplerindendir. Özellikle kış mevsiminde, sıcak esme özelliği nedeniyle karların erimesine neden olarak zaman zaman taşkın, sel ve su baskınları yaratır.
Kabayel ve Kumkarası olarak da bilinir. Baş ağrısı yaptığı söylenir. Ancak bunun bilimsel bir kaynağı yokur.
Poyraz: kuzeydoğudan esen rüzgardır. Estiğinde hava sıcaklıkları düşer, ayaz olur. Ülkemizde daha çok Marmara, Trakya, Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında görülür.
Karayel: kuzeybatıdan esen soğuk bir rüzgardır. Kışın kar, yazın ise sağanak yağışlara sebep olur.