Sesin oluşumu ve yapısı hakkında bilmek istediğiniz her şey. Ses nedir? Sen nasıl oluşur? Ses kaynakları nelerdir?
Ses Nedir?
Ses, canlıların işitme organları tarafından algılanabilen periyodik basınç değişimleridir.
Sesin Oluşumu ve Yapısı
Örneğin böcekler, kanatlarını birbirine veya bacaklarına sürterek ses çıkarırlar. Çekirgeler ve ağustos böcekleri bu şekilde ses çıkarırken, arılar ve sivrisinekler ise kanatlarının titreşimi ile ses çıkarırlar. Bazı böcekler ise o kadar az ses çıkarırlar ki kulağımız bunların çıkardığı ses frekanslarını alacak güçte olmadığı için, bunları duyamayız. Fakat onlar birbirlerini kilometrelerce uzaklardan duyabilirler.
Kuşlar ise hava yollarının yanında bulunan hava keselerinin içindeki havayı, basınçla dışarı atarak ses çıkarırlar. Aslında bülbül ve kanaryanın hepimizin hoşuna giden sesi, bu hava keselerinden dışarı atılan havanın sesidir.
Gırtlak aslında ses çıkarmak için oluşmamıştır. Gırtlağın öncelikli görevi; giden havayı organizma için uygun koşullara sokmak ve akciğerlere yabancı madde kaçmasını önlemektir.
Kurbağaların suya atlarken ‘vırak’ diye bağırıp, suya atladığını görmüş ve duymuşsunuzdur. Bunu kurbağanın istemli çıkardığı bir ses sanırız ama istemli bir ses değildir. Kurbağa suya atlarken akciğerlerine su kaçmasın diye gırtlağını hızla kapar. Bu esnada bir ses çıkar. Bu sesin aslında bir anlamı yoktur ve sadece gırtlağın kapanma sesidir. Fakat bu sesin çıkarılması diğer kurbağalara bir işaret olabilir. Yani kendisi için tehlikeli olabilecek birisinin yaklaştığını haber verebilir. Bu nedenle kurbağalar, zamanla gırtlaklarını ses çıkaran bir organ olarak kullanma bilincine erişmişlerdir.
İnsanlar konuşurken, ağızlarından çıkan kelimeleri sesler oluşturur. Sesler sayesinde konuşabilir, sesler sayesinde şarkı söyleyebilirler. İnsanlarda ses çıkarma tek bir organın meydana getirdiği fonksiyon değildir. Birçok organdan meydana gelen sistemlerin beraber çalışmasıyla, istenen anlamda ses ancak ortaya çıkar. İnsanların çıkarabildikleri tüm sesler boğazdan gelir ve ağızda sese dönüşür. Ağzın başlangıcında bulunan ses tellerinin titreşmesi ve boğazın açık-kapalı olma durumuna göre kalın veya ince sesler oluşur. Ses telleri, boğaz boyunca uzanır ve âdem elması denilen, boğazda bulunan kısmın arkasına kadar uzanır. Yüksek sesler çıkarmak için derin nefes alınmalıdır. Yüksek ses çıkarırken bir el boğazın üzerine koyulursa, ses tellerinin titreşimi hissedilebilir. Ağızda bulunan dil ve dudakları ile değişik sesler çıkarılabilir. Dilde ve dudaklarda bulunan binlerce minik kas, dışarı farklı seslerin çıkmasını sağlar. İnsanlardaki ses tonlarının farklılıkları, boğaz, burun ve ağızdaki yapı farklılıklarından kaynaklanır.
Doğal ve Yapay Ses Kaynakları
Doğal Ses Kaynakları
Kuş sesleri, deredeki suyun sesi, rüzgârın sesi, deniz kenarlarındaki dalgaların sesi ‘doğal sesler’ dir. Doğal sesleri üreten varlıklara ‘doğal ses kaynakları’ denir.
Yapay Ses Kaynakları
Müzik aletlerinden çıkan sesler, taşıtların çıkardığı sesler, hoparlörün, radyonun ve televizyonun çıkardığı sesler ‘yapay sesler’ dir. Yapay sesleri üreten varlıklara ‘yapay ses kaynakları’ denir.
Sesin yayılmasını, suyun içine atılan bir taşın oluşturduğu halkalara benzetmek mümkündür. Durgun suya atılan taşın değdiği noktada oluşan dalgalar sıktır. Dalga kaynağından uzaklaştıkça bu dalgalar seyrekleşir. Ses de buna benzer. Kaynağa yakınken güçlü duyulur. Kaynaktan uzaklaştıkça sesi duymak güçleşir. Yakınımızdaki radyodan çıkan sesi kolayca duyabiliriz. Ancak radyodan uzaklaştıkça sesini duymak zorlaşır. Daha da uzaklaşırsak radyodan çıkan sesi duyamayız. Bunun sebebi radyodan uzaklaştıkça, radyodan gelen sesin şiddetinin azalmasıdır.
İki kulağımızın olması sesin geldiği yönü anlamamızı sağlar. Beynimiz iki kulağımıza gelen ses düzeylerini karşılaştırarak sesin hangi yönden geldiğini anlamamızı sağlar. Ses kaynağı her iki kulağımıza da aynı uzaklıkta ise bu ses kaynağının yerini belirlemek zorlaşır.
Ses de ısı ve ışık gibi bir enerji türüdür. Bir kaynaktan yayılan ses, ısı ve ışık gibi bütün yönlerden algılanır. Ses, sadece havada değil, suda ve katı maddelerde de hareket eder. Ancak ses, boşlukta yayılmaz.
