Üstün zekalı çocuklar kimdir? Bir çocuğun üstün zekalı olduğu nasıl anlaşılır? Üstün zekalıların davranış özellikleri nelerdir?
Üstün Zeka Ne Demektir?
Zeka bölümü çeşitli ölçeklerde sürekli olarak 130 ve daha yukarı çıkanlara ve kendi yaşıtlarından rastgele seçilmiş bir kümenin %98’inden üstün olanlara üstün zekalı denir.
Üstün Zekalı Çocuklar Nasıl Anlaşılır?
Çocuğun Gelişim Profili Çıkarılır: Çocuğun bilişsel, duyuşsal, devimsel, duygusal gelişim alanlarındaki performansını ölçekler kullanılarak bazı alanlar için gösterdiği performansın profillerinin çıkartılması.
Öğretmen Gözlem Yapar: Öğretmenlerden, sınıfın yaşça en küçük, ancak başarısı ortalama düzeyinde olan çocuklarla, sınıflarının en zeki ve yetenekliöğrencilerini ve akademik alanlarda üstün başarı gösterenleri belirlemeleri istenerek saptama yapılabilir.
Arkadaşların Gözleminden Faydalanılır: Bazı durumlarda öğrenciler birbirlerini daha iyi tanımaktadırlar. Bu bakımdan güvenilirliği çok fazla olmasa da, dikkatli düzenlenmiş sorgulama teknikleri ile özellikle liderlik, psikomotor alanlarda yetenekli olan çocukları belirlemek ve profillerini çıkartmak için arkadaş kanaatlerine başvurulabilir.
Aile Geçmişine Bakılır: Üstün veya özel yetenekliler konusunda yapılan araştırmalar, gizil güç olarak tüm sosyo-ekonomik katmanların eşit şansa sahip olduklarını ancak, uygun çevre koşullarının ve olanaklarının çocuğa sağlanması açısından üst sosyo ekonomik düzeye sahip ailelerin şansının daha fazla olduğunu göstermektedir.
Grup Zeka Testleri Yapılır: Özellikle grup testleri, bu alanda yetişmiş olan öğretmenlerin gözlemleri ile dengelendiği takdirde tarama amacıyla kullanılabilir. Ancak bu araçlarla güdüsel ve duygusal sorunları olan üstün veya özel yeteneklilerin gözden kaçma olasılıkları bulunmaktadır.
Başarı Testleri Yapılır: Grup testleriyle aynı sınırlılıkları olmakla beraber, çocuğun değişik akademik alanlardaki becerilerini belirleme açısından önemli ipuçları verebilir. Çeşitli öğrenme yetersizliği gösteren üstün veya özel yetenekli çocuklarla, yaratıcı çocukların belirlenmesinde işe yaramaz.
Bireysel Zeka Testleri Yapılır: Klasik ve geleneksel anlamda üstün veya özel yetenekli çocuğun yetenekleri ve gizil gücü hakkında daha kesin tanılamalar yapmayı olası kılan ölçeklerdir. Ancak çocuğun sınıf ortamında nasıl bir performans gösterdiği ya da nasıl başarı gösterebileceğini kestirmede kullanılamaz. Pahalı ve uygulaması uzman ve zaman gerektiren ölçeklerdir. Kültürel sınırlılık ve yanlılıkları bulunmaktadır. Üstün veya özel yetenekli öğrencilerde gözlenen daha başka zihinsel özellikler de bulunmaktadır. Bunlar arasında sorgulama ve sorun çözmeyle ilgili olan yüksek derecede mantıksal düşünme, erken dil gelişimi sayılabilir. Ancak, akademik alanlarda göstermiş oldukları yetenek en bariz bir gösterge olarak ele alınabilir. Bu çeşit özellikler, doğal olarak öncelikle sınıf öğretmenleri tarafından farkına varılan özelliklerdir.
Üstün Zekalı Çocukların Özellikleri
- Çabuk öğrenir ve öğrendiklerini kolay kolay unutmazlar.
- Yaşıtlarından daha olgun davranırlar.
- Entelektüel konulara merakları vardır.
- Kendilerinden büyük olan oyun arkadaşları ile oynamayı tercih ederler.
- Farklı ilgi alanlarına sahip olurlar. Uzay, böcekler, insan vücudu gibi.
- Bulmaca, sayı ve labirentler ile ilgili uğraşılardan hoşlanırlar.
- Yaratılışla ilgili sorular sorabilirler.
- Müzik, sanat, drama gibi alanlarda genellikle yeteneklidirler.
- Geniş bir kelime dağarcığına sahiptirler.
- Belgesel seyretmekten keyif alırlar.
- Espri ve mizah yetenekleri gelişmiştir.
Üstün Zekalı Çocuğa, Üstün Zekalı olduğu Söylenmeli mi?
Çocuğun üstün zekalı olarak “etiketlenmesi” çocuk için bir yüke dönüşebilir. Bu sebeple çocuğa üstün zekalı olduğunun söylenmemesinde fayda vardır. Çünk bu durum şu olumsuzluklara sebep olabilir:
- Etiketleme çocuğun kendisini farklı görmesine neden olur ve başkalarıyla doğal ve normal ilişki kurmasına engel olur.
- Etiketleme akran ilişkilerini olumsuz etkiler.
- Kendisinden aşırı beklenti geliştirilmesine neden olur.
- Zayıf ve daha az yeterli olduğu yönleri sürekli göz ardı edilir.
- Kardeşlerin ihmaline neden olur.
- Üstün yetenekli olarak etiketlenen çocuk, bundan her türlü ikincil kazanç elde etmek ister.
- Etiketlenen çocuk disipline edilme konusunda daha fazla direnç gösterir.
Üstün Zekalı Çocuklar Neye İhtiyaç Duyar?
Diğer akranları gibi bir birey olarak gelişimlerini her yönüyle tamamlamaya ihtiyaç duyarlar. Başkaları tarafından tanınmaya ve anlaşılmaya ihtiyaç duyarlar. Ebeveynleri tarafından sevilmelerinin nedeni olarak başarılı ve yetenekli olmalarını görürler. Bu nedenle de sürekli başarılı ve en iyi olma kaygısı taşırlar ki bu durum, kendilerinde huzursuzluk ve güvensizlik yaratır. Gelişimleri boyunca, yeteneklerinden yararlanabilecekleri ve kendilerini gösterebilecekleri bir eğitim modeline ihtiyaç duyarlar.
Üstün yetenekli çocukların tanılanmasında, ebeveyn öğretmen işbirliğine ihtiyaç vardır. Her çocuk gibi, üstün yetenekli çocuklar da fiziksel aktivitelerle ilgilenmeye ihtiyaç duyarlar. Üstün yetenekli çocukların yeteneklerini geliştirebilmelerine yönelik verilecek eğitimin yanı sıra, kendilerine uygun imkânların sağlanmasına da ihtiyaçları vardır. Farklı yaş gruplarından ve farklı sınıflara devam eden, kendileriyle benzer özelliklere ve yeteneklere sahip çocuklarla iletişim kurmaya ihtiyaç duyarlar.
Yönlendirilmekten hoşlanmazlar. Sahip oldukları özelliklerin ve yeteneklerin yöneticisi kendileri olmak isterler. Bu nedenle çocukların kendi özelliklerine liderlik etme ihtiyaçları vardır. Daha fazla bilgiye ulaşabilmek için evde ve okulda ulaşabilecekleri daha fazla bilgi kaynaklarına ihtiyaç duyarlar. Sürekli benzer faaliyetlerde bulunmaktan hoşlanmazlar.
Okuldaki derslerini fazla çaba harcamaksızın takip edebildikleri için, öğrenim hayatları boyunca uzun süreli, düzenli ve planlı ders çalışma alışkanlığı kazanamazlar. Zaman baskısı altında çalışmakta zorlanırlar. Kendilerini geliştirebilecekleri, yeteneklerini sergileyebilecekleri, farklılıklarını ortaya koyabilecekleri bir okula ihtiyaç duyarlar.
Üstün yetenekli çocuklara, özelliklerine uygun ve potansiyellerini geliştirebilecekleri bir eğitim içeriği sunulmalıdır. Üstün yetenekli çocuklar, tam yapılandırılmış eğitim programlarından çok, yarı yapılandırılmış veya yapılandırılmamış eğitim programlarına ihtiyaç duyarlar.
Üstün Zekalı Çocuklar için Okul Seçimi
Üstün zekalı çocukların nitelikli bir eğitim alması ve kendilerini geliştirebilmeleri için gerek okul öncesi gerekse temel eğitimde özel eğitim veren kurumlardan destek alınması önemlidir. Çocuk üniversitelerinin üstün zekalı çocuklara yönelik eğitimleri çocukların kendilerini geliştirmelerine önemli fayda sağladığı gibi, çocuğun ilgilendiği alanlarla ilgili etkinliklere ve kurslara katılması da önemlidir.
Bilime ilgi duyan ve bu alanda kendilerini hızlı bir şekilde geliştirebilen üstün zekalı çocukların, bilimle ilgili etkinliklere katılmasının teşvik edilmesi oldukça önemlidir. Çocuğa özel bir çalışma alanı yaratılması hem mutlu olmasını hem de zihinsel becerilerini artırmasını sağlar.
Ebeveynlerin üstün zekalı çocuklar için okul seçerken dikkat etmesi gerekenlerin başında; okulun fiziki şartları ve sunduğu imkanlar, öğretmenlerin sahip olduğu tecrübe ve bilgi düzeyleri, okul dışı aktiviteler ve okulun eğitim anlayışıdır.
Türkiye’de halihazırda üstün yetenekli çocuklara özel eğitim veren devlet kurumu olmadığı gibi, özel kuruluşların sayısı da oldukça azdır. Ebeveynlerin çocuğa destek olması ve çocuğun kendini geliştirebilmesini sağlaması için, okul seçimi son derece önemli olduğu gibi, bu konuda Türkiye Üstün Zekalılar Vakfı’ndan da destek alınabilir.
Okul öncesi dönem ve ilkokul döneminde, üstün zekalı çocukların özel eğitim alabileceği alanlar kısıtlı olduğu gibi, bu dönemde daha hızlı öğrenen ve gelişmeye daha açık olan çocuğa uygun ortam sağlayabilmek için ebeveynlerin yaşadıkları bölgede bulabilecekleri imkanlar ile ilgili detaylı araştırma yapması önemlidir.
Üstün Zekalı Çocuklara Yönelik Etkinlikler
Karşılaştırma ve zıtlık: Kitaptaki iki karakter, tanıdığı iki insan, iki televizyon şovu, iki köpek arasındaki benzerlik ve farklılıkların neler olduğunu sormak.
Farklı yollarla gruplama yapmak: Sevdiği televizyon şovları, tanıdığı insanları, oyuncakları, içecekleri, günün saatleri, duyguları, kıyafetleri, farklı geometrik şekilleri gruplama konusunda farklı yollar bulmasına olanak vermek.
Çocuklara bilgisayar kullanmayı öğretmek: Dinozorlar, facemaker (yüz yaratma) gibi bazı programlar bu çocuklar tarafından zevkle kullanılmaktadır.
Farklı oyuncaklar: Değişik manipülatif oyuncaklar sunmak ve bu materyallerle özgün tasarımlar üretmesine fırsatvermek.
Farklı düşünme becerileri: Basit mantıksal yap bozlar ve labirentler sunarak kritik düşünme ve problem çözme becerilerini öğretmek.
Tahmin etme becerisini geliştirmek: Bir televizyon şovunda “Sonra ne olacak?”, kitapta, insanların yaşamı konusunda “Ne düşünüyorsun?” veya “Bu çocuk kızgın mı?”, “Sence ne düşünüyor?” gibi tahminlerde bulunmasını istemek.
“Eğer olursa”: “Dışarıda çimlerin üstüne bir parça ekmek bırakırsak” veya “Büyükannene mektup göndermek istesen” veya “Eğer insanlar uçabilseydi”, “bütün arkadaşlarına kızsaydın ne olurdu?” tipinde sorular sormak.
Karışıp değişen hayvanlar: Birkaç tane hayvan seçmesini isteyip bazılarının özelliklerini değiş tokuş etmesini istedikten sonra ortaya çıkan yeni tür hayvanı çizmesini veya plastirinden modelini yapmasını veya onunla ilgili bir hikâye yazmasını istemek.
Bilim, doğa ve çevre ile ilgili kitaplar okumak: Bu çocuklar bilim, doğa ve çevre hakkındaki kitaplardan genellikle çok hoşlanırlar.
Teybe öykü, gözlem vb. kaydı yapmak: Çocuğa taşınabilir küçük bir teybin ve mikrofonun nasıl kullanıldığını anlatarak ya bir hikâye ya bir şarkı ya da ev veya okulun etrafında bir gezi yapıp daha sonra dinlediğinde neler gördüğünü hatırlayabilmesi için gördüklerini kaydetmesini istemek.