Zeka geliştirici oyuncaklar nelerdir? Hangi yaşta hangi oyuncak tercih edilmelidir? Zeka geliştirici etkinlikler nelerdir?
Çocuk dünyayı sembollerle algılamaya başlar. Zamanla dil ve zihnin gelişmesiyle birlikte nesneleri anlamlandırır. 10-12 yaşlarına geldiğinde mantıksal düşünce sayesinde olayları, nesneleri kendisi yorumlar. Yetişkin desteği ve uygun çevre koşullarıyla çocuğun davranışlarını en üst düzeyde gerçekleştirmesi sağlanır.
Zeka gelişimini desteklemek amacıyla çocuğun zihninin açık olması ve dikkatini kontrol edebilmesini sağlayan faaliyetlere yer verilmelidir. Okul çağı çocuğu ise okumayı yazmayı geliştiren sözcük oyunlarına yer verilebilir. Yine çocuğun sıralama, sınıflama, gruplama, ilişki kurma gibi becerilerini geliştiren faaliyetler öğretilebilir. Bellek, algı, dikkat gibi becerilerini geliştiren faaliyet yaş özelliklerine göre verilebilir.
Zeka Gelişimini Destekleyen Etkinlikler
Kısa-uzun kalemler, zayıf-şişman insanlar, geniş-dar yollar, büyük-küçük ağaçlar gibi zıt kavramlarla ilgili resimler kullanılarak bir oyun oynanabilir. Çocuklardan bu tür zıtlıkları bulmaları istenebilir.
Üç resimlik bir set kullanılarak resimler arasındaki farklılıkları bulmaları istenebilir. Örneğin, gülen, ağlayan şaşkın palyaço resimleri gibi. Üçlü gruplar halinde üzerinde basit şekiller olan kartlar kullanarak, çocuklardan farklı olan ayrıntıyı bulmaları istenebilir.
Çocuklardan aynı renkte olan blokları yan yana koyarak bir tren yapmaları istenebilir. Blokları renklerine uygun kutuların içine yerleştirmeleri istenebilir.
Üzerine değişik resimler çizerek hazırlanmış tombala kartlar çocuklara dağıtılır ve torbadan çekilen küçük resimlerle kartların üzerindeki resimleri eşleştirmeleri istenebilir.
Sepete top atma oyunu oynanabilir. Bu oyun topları kendi rengine uygun sepete atma şeklinde olabileceği gibi bir ipin ucuna asılmış renkli plakları toplarla vurmaya çalışma şeklinde de oynanabilir.
Birbiri içine geçen plastik kutular, karton kutular, büyükten küçüğe doğru sıralanabilen şişeler, kovalar kullanılarak sınıflandırmalar yapılabilir. Bu etkinliğe az sayıda nesne ile başlanır, daha sonra nesne sayısı artırılır ve nesneler arasındaki büyüklük farkları azaltılır.
Düz renkte bir zemin üzerine serilmiş oyuncakları arasından yetişkinin istediği bir nesneyi çocuğun ona vermesi sağlanabilir. Bu oyun daha fazla benzerlik gösteren ve daha küçük boyutlu nesnelerle, karışık renkli zemin üzerinde de oynanabilir. Örneğin, kağıt üzerine dağıtılmış düğmeler ve boncuklar gibi.
Çocukların nesneleri değişik açılardan görmeleri sağlanabilir. Örneğin, çocuğun bir masanın ayakta, yatar pozisyonda ya da ters çevrilmiş şekildeki değişik durumları izlemesi gibi. Bu etkinlik masanın veya başka bir eşyanın değişik durumlarının kartlara çizilip çocukların bu kartlara bakarak söylenilen kartı vermesi şeklinde yapılabilir.
Çocuklara masa üzerinde duran farklı nesnelere bakmaları söylenir. Çocuklar gözlerini kapadıktan sonra nesnelerden biri saklanır ve çocuklardan bulmaları istenir.
Diğer Etkinlikler
Çocuklara noktalı şekilde çizilmiş nesne resimleri verilir ve bu noktaların üzerinden çizerek şekli ortaya çıkarmaları istenebilir.
Bir grup çocukla birlikte bellek oyunu oynanabilir. Bu oyun için değişik nesnelerin resimleri çizilmiş kartlar çift olarak hazırlanır ve ters çevrilip karıştırılır. Çocuklar sırayla ikişer kart kaldırırlar. Birbirinin aynı olan kartlar bulunduğunda bu kartlar oyundan çıkarılır.
Çocuğa önce farklı sesler çıkaran nesnelerin sesleri tanıtılır ve hangi sesin hangi nesneye ait olduğu gösterilir. Daha sonra gözlerini kapatıp eğitimcinin bir nesneden çıkardığı sesi tanıması istenebilir. Bu oyun için çıngırak, oyuncak davul, oyuncak piyano, flüt, düdük, ağlayan bebek, ses çıkartan uçak vb. oyuncaklar kullanılabilir.
Çocuğun gözleri kapatılıp odanın değişik yerlerinde sesler çıkarılır ve çocuktan eli ile işaret ederek sesin geldiği yönü bulması istenebilir. Aynı oyun odanın değişik yerlerinden iki farklı sesin aynı anda çıkarılması şeklinde de uygulanabilir.
Çocuklarla eşli olarak oynanabilecek başka bir oyunda “sesimi takip et ” çocuklar ikişerli gruplar halinde eşleşirler. Eşlerden biri gözlerini kapatır. Diğeri, hayvan sesi veya ambulans sireni gibi bir ses çıkararak gözü kapalı olan eşinin sesini takip etmesini sağlar.
Bir kutu içine birçok nesne yerleştirilir ve çocuğa bir nesne ismi söyleyerek kutunun içinden bunları bulması istenir. Bu oyunda da kolaydan zora doğru bir sıra izlenebilir. Daha sonraki aşamada ise kutudaki nesneleri söylenilen sırada bulması istenir. Örneğin; kazak, tarak, bebek vb.
Çocuğun gözleri kapalıyken belirli bir yükseklikten bir plastik kutu içine bilyeler atılır ve çocuktan bilyelerin çıkardığı sesi dinleyerek toplam kaç bilye atıldığını bulması istenir. Önce bilyeler uzun aralıklarla daha sonra aralıklar kısaltılarak (daha hızlı) kutuya atılır. Yukarıdaki etkinlik su kenarında bir geziye gidildiğinde suya taşlar atılarak da yapılabilir.
Yaşlara Göre Zeka Geliştirici Oyuncaklar
Çocuğa uygun bir araç-gereç seçerken çocuğun nesneye ne kadar ilgi göstereceği ilk önce düşünülür. Ama anne – baba veya bir yetişkin çocuğun eline bir malzeme verdiğinde çocuğun gelişim basamağına veya olgunluk düzeyine bakması gerekir. Eğer bir bebeğe hareketli bir oyuncak verilirse bebek sadece onu görsel olarak takip eder onu başka şekilde kullanamaz. Onun için yaşa uygun malzeme veya araç-gereç verilmelidir. İyi araç- gereç seçerken çocuğun eğilimleri, istekliliği, dilini kullanabilme derecesine bakılmalıdır. Tabii malzemenin güvenliğine de dikkat edilmelidir. Bir de çocuğun gelişim düzeyine ve uygunluğuna bakılmalıdır. Okulöncesi dönemde zekasını geliştirici, dil ve motor gelişimine yardımcı olacak kendisini ifade etmesini sağlayan eğitici oyuncaklara yer verilebilir. Okul çağına geldiğinde okuma yeteneğini artırıcı kitaplara ve dergilere, planlama ve organize etme çalışmalarını geliştirici hobi çalışmalarına, çeşitli zeka geliştiren oyunlara ( satranç, dama, monopol, gibi) yer verilebilir.
Peki yaşlara göre zeka geliştirici oyuncaklar nelerdir?
0 – 3 Yaş Çocuklar İçin
- Çıngıraklar
- Müzik kutuları
- Ses çıkartan tahta ve plastik oyuncaklar
- Hareketli oyuncaklar
- Bez oyuncaklar
- Diş kaşıma halkaları
- Büyük renkli küpler
- Büyük tahta çivilerle geçmeli oyuncaklar
- Basit bloklar
- Takıp sökmek için plastik cıvata ve somunlar
- İtmeli-çekmeli ses çıkartan oyuncaklar
- Çocuk şiiri ve resimli hayvanlar
- Boş tahta ve mukavva kutular
- Tahta, bez veya plastik hayvanlar
- Kum havuzu ve kum oyuncaklar
- Plastik oyuncak tabak, çay takımları
- Büyük kamyon, uçak ve trenler
- Küçük bebekler
- Oyuncak ve gerçek telefonlar
- Müzik aletler, zil, tef, davul
- Boncuklar ve ip
- Sabunla balonlar yapma
- İç içe geçen kutular (az sayıda)
3 – 6 Yaş Çocuklar İçin
- İtmeli-çekmeli araçlar
- Parmak boyası
- Bağlama oyuncaklar
- Resimli lottolar
- Düğmeli-fermuarlı giysileri olan, giydirilecek bebekler
- Kavram geliştirici oyuncaklar
- Basit bilmeceler ve tahmin oyunları
- El kuklaları
- Öykü kitapları ve masallar
- İp bağlama ve çeşitli kâğıt işler
- Kolâj çalışması, artık kâğıt ve kumaş parçaları
- Keskin olmayan makas ve kâğıtlar
- Domino
- Yapboz oyuncakları
- Büyüteç
- Küçük ev hayvanları
- Basit resim, harf ve sayı oyunları
- Küçük bakım istemeyen bitkiler
- Birbirine geçen takmalı çıkarmalı oyuncaklar
- Geçmeli oyuncaklar
- Büyük bebek arabaları
- Bilgi kartları
- Halka atma ve top oyunları
Yaşlara göre zeka geliştirici oyuncaklar bunlardır.
Ekran Zeka Gelişimini Olumsuz Etkiliyor
Alberta Üniversitesi’nde devam bir araştırma, çocukların ekran başında geçirdikleri zamanın, çocuk gelişimi için gerçekten yararlı olup olmadığını sorguluyor.
Çocuklar, ekranda Baby Einstein DVD’leri ya da Susam Sokağı gibi çocuk gelişimi açısından yararlı video içerikler izliyor olabilir. Ancak televizyon, tablet ya da akıllı telefon ekranları bilişsel gelişimini olumsuz etkileyebiliyor.
Fiziksel Aktiviteler, Çocukların Bilişsel Yeteneklerini Geliştiriyor
Alberta Üniversitesi’nde Beden Eğitimi ve Rekreasyon Doçenti Valeria Carson, araştırmalarda, fiziksel aktivitelerin çocukların gelişimi üzerinde daha fazla olumlu etki yaptığının görüldüğünü söylüyor. Dr. Carson, daha fazla fiziksel aktivitede bulunmanın, bilişsel zekayı olumlu etkilediğine dair bulgular olduğunu belirtiyor.Tablet veya akıllı telefonlarla daha fazla zaman geçiren çocukların ise gelişimlerinin olumlu ya da olumsuz etkilediğine dair bir sonuç olmadığını belirtiyor.
Doç. Dr. Valeria Carson ile meslektaşı Dr. Sandra Wiebe, bir psikoloji profesörü adayı olarak, araştırma boyunca, elektronik cihazların çocukların gelişimi ve öğrenme becerileri üzerindeki etkilerini araştırdığını söylüyor.
Dijital Ekranların Beyinde Yarattığı Değişiklikler İncelendi
Alberta Üniversitesi’nde yapılan araştırmada, çocukların zihinsel aktivitelerinin ölçülebilmesi için çocuklara beyin aktivitelerini görüntüleyen elektronik cihazlar takıldı. Daha sonra, çocukların bilgisayar oyunu oynarken, beyinlerinde gerçekleşen değişimler gözlendi. Çocukların hafızaları ve odaklanma becerileri hakkında bilgi alınmaya çalışıldı.
Carson ve Wiebe, televizyon, tablet ve akıllı telefonların çocuklar üzerindeki etkisinin daha belirgin hale getirilmesi için çalışmaların artırılmasını umuyor. Bu arada, araştırmacılar ebeveynlere elektronik cihazlar ile diğer aktiviteler arasında bir denge kurmalarını öneriyor.
Valerie Carson, ebeveynlerin, çocuklar teknolojik cihazları kullanırken, onlarla iletişim kurmaya devam etmesinin, teknolojik cihazların zararlı etkisi azaltabileceğini belirtiyor.
Canadian Sedentary Behaviour Guidelines (Kanada Yerleşik Hareket Kuralları) çocukların erkan başında ne kadar zaman geçirmesini açıklıyor:
- 0-2 yaş: Ekran başında olmamalı
- 2-4 yaş: Günde en fazla 1 saat
- 4-11 yaş: Günde en fazla 2 saat
- 12-17 yaş: Günde en fazla 2 saat
Araştırma, çocukların bilgisayar, tablet ya da akıllı telefonlar ile günde 2 saatten daha uzun zaman geçirmesinin, bilişsel yetenekler, öğrenme becerileri ve hafıza üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğine dikkat çekiyor.
Araştırmacılar, ekran başında geçirilen süre ile okuma ve fiziksel aktivite ile geçirilen süreler için bir karşılaştırma yapmak için hala 50’den fazla katılımcı çocuk arıyor.
Kaynaklar:
- Bilişsel Gelişim – MEGEP
- Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bilişsel Gelişim – MEGEP