Çocuğa el yıkama alışkanlığı kazandırma için ne yapılmalı? Çocukların mikrop ve bakterilerden korunması için el yıkama alışkanlığı edinmeleri şarttır. Peki çocuklara el yıkama nasıl öğretilir?
El, en çok kullanılan, kolayca mikrobun vücuda ve başkalarına bulaşmasını sağlayan organdır. Küçük çocuklar, öğrenme aracı olarak ellerini kullanır, kirli ya da temiz her yere dokunmak isterler. Oyun sırasında boyadan, çamura kadar birçok etken ellerin kirlenmesine neden olur. Çocuğun, kirli elleri, kolayca ellerini ağızlarına götürdüklerinden oldukça ciddi sağlık sorunları yaratır. Çocuk için, el yıkama alışkanlığı onların en temel temizlik ihtiyacıdır. Su ve sabun bulunmayan yerlerde el temizliği ıslak temizlik mendilleriyle ya da el dezenfektan sıvıları ile yapılabilir. Kurulama malzemesi yoksa eller bir yere sürmeden, havada kendiliğinden kurumalıdır. Tırnakların kesilmiş olması el temizliği için ön koşuldur.
Eller, çocukla birlikte yıkanarak örnek olunmalıdır. Renkli ve figürlü sabunlar, hayvan ya da çizgi film kahraman figürlü sabunluklar, resimli aynalar, süslü havlular kullanarak el yıkama isteğini eğlenceli bir şekilde arttırılmalıdır.
Eller ne zaman yıkanmalıdır?
- Yemeklerden önce ve sonra
- Diş, ağız, yüz, temizliği yapmadan önce
- Tuvalet gereksiniminin giderilmesinden önce ve sonra
- Kirli, tozlu bir ortamdan ayrıldıktan sonra
- Dışarıdan eve geldikten sonra
- Hiçbir iş yapılmasa dahi gün içinde çeşitli saatlerde
- Herhangi bir oyun ve serbest etkinliği sonrası
El Nasıl Yıkanır?
El yıkama, kirli ellerin su ve sabun ile yıkanmasıdır. Burada eldeki gözle görünür kir ve derideki geçici flora elemanları tamamen ortamdan uzaklaştırılır. Bu etkinliğin sağlanması için eller, en az 15–20 saniye yıkanır.
- Varsa eller ve kollardaki takılar çıkarılır.
- Akmakta olan su altında eller, su ile ıslatılır ve sabun avuca alınır.
- En az 15–20 sn. süre ile avuç içleri ve parmak araları başta olmak üzere, ellerin tüm yüzeyi parmakları da kapsayacak şekilde kuvvetlice ovuşturulur.
- Eller, su ile durulanır ve bilekten başlayarak kurulanır.
- Evde herkes kişisel bir havlu edinmeli ve ellerini onunla kurulamalıdır. Eğer dışarıda iseniz kağıt havlu ile kurulamalısınız.
- Eğer dışaırda iseniz aynı kağıt havlu ile musluğu kapatın.
Günlük yoğun faaliyetler sırasında çoğu zaman el yıkama işlemi uygun bir şekilde gerçekleştirilmemekte ya da 10 saniyeden daha kısa bir sürede tamamlanması nedeniyle yıkama işlemi sırasında ihmal edilen bölgeler olmaktadır. Doğru uygulama ile elde hijyen sağlanmalıdır.
Çocuğa El Yıkama Alışkanlığı Kazandırma Önerileri
Temizlik alışkanlığı, çocuğun sağlıklı bir bedene ve ruha sahip olmasında ilk basamak, büyümenin en önemli göstergesi, doğal parçası, kendi işini kendi başına yapabilme becerisidir. Temizlik alışkanlığı kazandırmak, pekiştirmek, çocuğun gelişiminde bireysel farklılıklar, kişilik özellikleri, çevresel koşullar, anne-baba tutumlarından etkilenir. Her yaş dönemine göre geliştirilmesi gereken beceriler ayrı olup kazanılması gecikmiş beceriler için uzman kontrolü ve yardımı gerekebilir. Çocuğun gelişiminde kritik dönemleri takip etmek, geliştirmesi gereken beceriler için zamanından önce zorlamamak önemlidir. Ağaç yaşken eğilir atasözünde vurgulandığı gibi zamanında öğretilen beceriler kazanılan doğru alışkanlıklara dönüşür. Tam tersi durumda ise uygun olmayan alışkanlıkları değiştirmek çok daha zordur.
Çocuğa el yıkama alışkanlığı kazandırma, 2 yaşından itibaren başlayan, çocuğun sosyalleşmeye başlamasıyla davranışlara dönüşen bir süreçtir. 2 yaşında kendi bedenini tanımaya ve taklit yoluyla bazı beceriler kazanmaya başlayan çocuk, sıcak-soğuk, kirli-temiz, çabuk-yavaş gibi kavramları da öğrenir. Her şeyin oyun olarak algılandığı bu dönemde temizlik alışkanlığı kazandırmak sabır ve emek ister, çocuğun oyun arkadaşı olmayı gerektirir. Temizlik alışkanlığı da temel diğer ihtiyaçlar gibi çocuğun becerilerinin hızla geliştiği 2-3 yaş döneminden itibaren hayatın bir parçası olmalıdır.
Çocuklar, temel alışkanlıklarını genel olarak anne-babalarını model alarak oluştururlar. Bu nedenle el-yüz yıkama, dış fırçalama, banyo yapma gibi konularda annebabanın, sürekli uyarıları ya da her konuda yardımları kişisel öz bakım becerilerini kazanma ve geliştirme konusunda olumsuzluklara neden olur. Yardımlar yaş büyüdükçe çocukla annebaba arasında çatışma konusu olmaya başlar. Çünkü çocuk alıştığı, kolay gelen düzenin devam etmesini beklerken anne-babada büyüdüğü için çocuğun kendi sorumluluğunu almasını bekler. İhtiyaçlar, beklentiler ve gelişmeyen beceriler birbirine karıştığında da çatışan bir aile ortaya çıkar. Çocuklar için en etkili öğrenme yöntemi, yapmak ve izlemektir. Çocuklara özellikle öz bakım becerileri ile ilgili hatırlatmalar, “hadi, hadiler” ile iş yaptırmak yorucu, sürekli uyarı ise yıldırıcıdır. Yapılması beklenen davranışlar resimli notlar haline getirilip, davranışların kalıcı hale dönüşmesi sağlanabilir.
Öğrenme psikolojisinin en etkili kuralı ödüllendirilen, ilgi gösterilen davranışın pekişmesi ve gelişmesidir. Çocuğun geliştirmesi beklenilen davranışı mutlaka fark edilmeli ve ona hissettirilmelidir. İltifat ve övgü güzel ödüldür. Çocuklar yetişkinler kadar hızlı, temiz ve düzenli olamazlar. Fırsat verilen beceriler zamanla gelişerek çocuğun öz güvenini destekler, alışkanlık kazanmasını sağlar.
Bebeklerde El Bakımı
Çevredeki insanlar bebeği severken genelde bebeğin ellerine dokunurlar. Mikroplar da en kolay bu yolla bulaşır. Çünkü bebek sık sık elleriyle gözlerini ovuşturur ve parmaklarını ağzına sokar. Bu yüzden her gün bir bezle bebeğin elleri sabunlanıp durulanmalıdır. Eller açılarak kıvrımları ve parmak araları dikkatle temizlenmelidir. Sokakta ve acil durumlarda ıslak mendil kullanılabilir. Daha büyük çocuklarda ise el yıkama önemlidir ve bu alışkanlık kazandırılmalıdır.
Bebeğin tırnakları sık sık kontrol edilmeli ve düzenli aralıklarla kesilmelidir. Tırnakların altında mikroplar kolayca ürer ve bebeğe zarar verir. Bebeklerin tırnakları çok yumuşaktır ancak uzadığında kendisine zarar verebilir. Çünkü bebekler ilk aylarda el, kol ve parmak hareketlerini kontrol edemedikleri için yüzlerini ve gözlerini çizebilirler. Bu nedenle yeni doğan bebeklere uygun tırnak bakımı yapılmalıdır.
Bebeğin tırnakları banyodan sonra yumuşamış hâlde iken ve uyurken kesilmeli ya da törpülenmedir. Çünkü uyurken bebeğin tırnakları daha rahat kesilir. Bunun için bebeğe özel tırnak makası/ törpü kullanılır. El tırnaklarının haftada bir kez ve yuvarlak bir şekilde kesilmesi yeterlidir. Bebeklerin ayak tırnakları daha yavaş uzar ve ilk 6 ay kesilmesi gerekmeyebilir. Ayak tırnakları giysilere takılabileceği için tırnak kenarları kontrol edilmeli ve tırnak batmasını önlemek için düz bir şekilde kesilmelidir. Bebeğin tırnakları kesildikten sonra elleri ve ayakları temizlenmelidir.
Bebeğin tırnakları uyurken kesilmelidir. Çünkü uyurken bebeğin tırnakları daha rahat kesilir. Tırnaklar haftada 1–2 defa banyodan önce kesilmelidir. Tırnakların altında mikroplar kolayca ürer ve bebeğe zarar verir. Bebeğin tırnakları çok yumuşaktır ancak uzadığında kendisine zarar verebilir. Bu yüzden bebeğin tırnakları tırnak makasıyla uzadıkça kesilmelidir. El tırnakları yarım ay şeklinde kesilmelidir.
Bebeğin tırnakları kesildikten sonra silinmelidir. İlk haftalarda bebeğe eldiven giydirilebilir. Çünkü bebekler, tırnakları ile yüzünü gözünü yırtabilirler. Fakat bebeğin çevresindeki şeyleri dokunarak hissetmesi için bebeğe uzun süre eldiven giydirilmemelidir. Çevredeki insanlar bebeği severken genelde bebeğin ellerine dokunurlar. Mikroplar da en kolay bu yolla bulaşır. Çünkü bebek sık sık elleriyle gözlerini ovuşturur ve parmaklarını ağzına sokar. Bu yüzden her gün yeni bir bezle bebeğin elleri sabunlanıp durulanmalıdır. Eller açılarak kıvrımları ve parmak araları dikkatle temizlenmelidir. Sokakta ve acil durumlarda ıslak mendilleri kullanmak gerekir.